a- Helal sınırlarında kalınmış olsa bile malın tek hedef haline gelmesi, ömrün en bereketli fırsatlarını sadece malla geçirme tutumu: Böyle bir tutum, önce nafile ibadetleri yok saymaya götürür. Farzlarla yetinen bir anlayışla yaşar bu tutumun sahibi. Nafilelerden tecrit edilmiş dini bir hayatın devamında farzların da ihmal edilmesi vardır.
Farzların ihmali de, mü’min olarak içi doldurulması gereken kavramlarımızın boş bırakılmasını getirir beraberinde. Meseleyi sadece namaz örneğinden anlamazsak daha geniş bir açıdan bakmış oluruz. Çünkü nafile ve farz kavramları sadece namaz için kullanılan kavramlar değildir. Mal hırsıyla kapanmış gözlerin kendi doğurduğu çocuklarını bile görmesi mümkün olmaz. Hassas bir örnek olarak, çocukları için mal kazandığını söyleyen, ama mal kazanma uğruna çocuklarıyla aylarca ilgilenemeyen bir aile reisini inceleyebiliriz. İddia, çocuklar ve aile üzerine kuruludur; ama en çok ihmal edilen ailedir, çocuklardır. Ailenin ihmaline gösterilecek mazeret de yine aile olur. Hedefle engelin aynı şeyler olması kör bir gidişin işaretidir.
Bu örneği hayatın başka alanlarına da taşıyabiliriz. Allah için iş yaparken Allah’ın hükümlerine ters düşülen ne varsa o burada iyi bir örnektir.
b- Haram sınırlarının yok sayılma tutumu: Mal sahibi olma hırsı önce kişinin sıhhatini ve dengesini yıpratır. Malı uğruna bedenini feda eder. Ardından haramlar kişinin gözünde hafifleşir. Bir haram iki haram diye açılan taviz kapısından haramların tümü geçmeye başlar. Bu sadece faiz haramıyla da kısıtlı kalmaz. Önce faiz veya başkasına ait haklar üzerine kazanma hırsıyla açılan kapıdan, malla direkt bağlantılı olmayan diğer haramlar da geçer.
Erkek kadın ilişkilerindeki haramlar hafifleşir, ibadetlerde gevşeme ve onu terk başlar, alkol bile mal kazanma uğruna taviz listesine girer. Neticede kişinin dini hırpalanmış olur ki temelde yatan mal hırsıdır. Hadisi şerifte buyrulduğu gibi mal üzerindeki bu hırs neticede kişiyi kan akıtmada sakınca görmeme seviyesine kadar indirebilir. Önceki ümmetlerin helakini hazırlayan nedenlerden biri de bu hırs olmuştur. (Müslim, Edeb, 15; 6519)
Müslüman’ın, böyle bir noktaya gelmeyi çok uzun bir süreç olarak düşünmesi ise tuzağa yakın olduğunun işareti olabilir. Haramlardan herhangi birini basit görmek, bir defalığına verilecek bir tavizin tehlikeli olmayacağını düşünmek önemli bir tehlike belirtisidir.
c- Makam ve şöhret hırsı mal hırsından daha tehlikelidir: Çünkü makam ve şöhret hırsının içinde mal da vardır. Her mal beraberinde makam ve şöhret getirmez; ama her şöhret ve makamın beraberinde mal olma ihtimali çok yüksektir. Müslüman’ın bir makama talip olması aslında yasak olan bir istek değildir. Müslüman da yönetici olabilir; hatta olmalıdır da. Yöneten olmak, sorumluluk almak Müslüman için bir tür ibadettir.
Makam ve şöhretin sakıncalı olması, Müslüman’ı Allah korkusundan uzaklaştırması, hakkı yerine oturtamamasındadır. Her makam bir sorumluluk getirmektedir. O sorumluluğun hakkı verildikten sonra ortada ne dine ne de Müslüman’a zarar olur. Ama ele geçirilen makamın kazandırdıkları elden gitmesin diye dinden taviz verilmeye başlandığında dini hırpalama devreye girer.
Kişi, tıpkı mal örneğinde olduğu gibi bir iki sözle başlayan tavizlerinin sonunda haramları, kuralları yok saymaya başlar. İşte bu noktada Müslüman, makam ve mevki hırsıyla dinine zarar vermiş olur ki bu zararı iki aç kurdun bir sürüye verdiği zarardan daha az olmayan zarar olur.
Sözü edilen bu makam, siyasi niteliği bulunan bir makam olabileceği gibi, ilmi bir makam da olabilir. Hatta dinle direkt bağlantılı bir makamın adı da bu iş için kullanılmış olabilir. Mesela bir fetva makamında kalabilmek için o makam dine zarar, makam sahibine yarar sağlama ölçüleriyle kullanılabilir. Bunun örnekleri ne yazık ki yakın tarihimizde pek çoktur.
Allah adına fetva veren, din öğreten bir Müslüman’ın, Allah’ın vereceği mükâfatı düşünerek hareket etmesi gerekirken, basit bir koltuğu ve basit bir maaşı gözünün önüne koyarak hareket etmesi bunun adıdır. O koltuk öyle birinin gözünde dinden değerli hale gelir. Haramların standardı değişir, olurlar olmaz, olmazlar olur hale gelir. İşte bu makam sahibinin o makam yüzünden dine verdiği zarar iki aç kurdun bir süreye daldığında verdiği zarardan aşağı kalmaz.
İlim adamlarının, fetva makamı sahiplerinin Allah’ın rızası dışında bir maksatla iş yapmalarının sonucu budur.
Makam ve şöhret hırsı sadece dine zarar vermekle da kalmaz. Kişinin ahirete ait zararları yanında şahsiyetini törpüleyen bir hastalığa neden olur. Çevresindeki ikiyüzlülerin geçici takdiri dışında asıl bağlı bulunduğu akrabasını ve din kardeşlerini kaybeder. Alkış alır, dua almaz. Hayatı fitneden fitneye sürüklenerek devam eder. Allah katında kendisine sevap olarak yazılmayan işleri yaparak ömrünü tüketir.
d- Dine ait mukaddesatın menfaat için kullanılması, dini içinden sömürmektir: Bir yolla dini muhtevalı bir görevi ifa edenlerin din üzerinden sömürü yapmaları ise tam anlamıyla dinin erimesidir. Hacdan kurbana, cenazeye kadar insanların dini duygularının sömürülmesi anlamına gelen tutumlar, dine zarar vermede iki aç kurdun bir sürüye verdiği zarardan aşağı kalmaz zarardır. Basit bir menfaat için insanların elindekilere tenezzül eden bir kişinin, makamı ne kadar yüksek olursa olsun o insanlara emri bilmaruf ve nehyi anilmünker yapması mümkün değildir.
Dini hizmetlerde bulunanların, bulundukları mevkileri geçim kaynağı gibi görmeleri, namaz kıldırmayı, ezan okumayı, tavaf ettirmeyi fabrika işçiliği gibi görmeleri büyük bir afettir. Allah’tan beklenecekleri kullarından beklemeleri, ebedi olanı bırakıp faniye tenezzül etmeleri onların akıbetini hazırladığı kadar dinin insanlar tarafından basit görülmesine de neden olmaktadır. Bu bir afettir. Dine hizmet ederken onu batırmak bu olsa gerekir. İnsanlara söylediği sözlerle tavırları arasında çelişki bulunan birinin dinine verebileceği zarardan başka ne olabilir?
