İyi İnsan Olmanın İki Yolu
İlk milli eğitim bakanımız Hasan Ali Yücel’e göre iyi insan olmanın 4 yolu vardır. Hasan Ali Yücel Bu yolların hepsini İyi vatandaş İyi İnsan isimli kitabında detaylı olarak açıklamaktadır. Ben ilk iki yola kısaca değinmeye çalışacağım. Birinci yol Sokrates, Buda ve Konfüçyüs gibi bilgelerin öğretilerinden yararlanmaktır. Bu üç bilge de aşağı yukarı aynı dönemde ve dünyanın farklı bölgelerinde yaşamışlardır. Ama öğretileri benzerlik gösterir. Özellikle Sokrates ve Buda’ya göre en büyük sorunumuz bilgisizliktir. Buda’ya göre elde doğru bilgi olmayınca doğru söz, doğru davranış, namuslu kazanç, doğru çaba, doğru düşünüş ve farkındalık, doğru konsantrasyon, doğru bakış açısı, doğru niyet maalesef mümkün olmamaktadır. Nitekim Sokrates de bilgisizlik ve ahlaksızlığı neredeyse aynı şey olarak görür.
Konfüçyüs’te ise adalet ve hayırseverlik fikirleri ağır basar. Yani iyi insan adildir. Konfüçyüs yolculuklarından birinde bir kadının çığlıklarını işitir ve yanına varır. Derdini sorar. Kadın daha önce kocasının şimdi de oğlunun bir kaplan tarafından öldürüldüğünü söyler. Konfüçyüs ona neden bu kadar tehlikeli bir yerde yaşadığını sorunca dikkate değer bir cevap alır. Kadın, yönetimin adil olmayan vergi kanunlarından kaçmak için başka çareleri olmadığını söyler. Konfüçyüs bunun üzerine yanındakilere adil olmayan bir yönetimin kaplandan bile daha korkunç olduğunu ifade eder. Adalet iyiliğe ulaştıran yoludur.
Hasan Ali Yücel’e göre ikinci kaynak üç büyük dindir. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’ın temel kaynakları incelendiğinde tek mesajın neredeyse insanı iyiye çağırmak ve iyi insan olmanın yollarını öğretmek olduğu görülebilir. Örneğin Tevrat’ta yer alan ahlak yargılarından bazıları: “Yalan haber yaymayasın, haksız yere şahitlik etmeyesin, kötülükte halkın çokluğuna uymayasın, düşmanın kaybolan öküzüne veya eşeğine rast gelirsen mutlaka geri veresin, senden nefret edenin eşeğini yük altında çökmüş görürsen kurtarasın, yalan şeyden uzak durasın, rüşvet almayasın, garibi baskı altına almayasın” gibi emir ve tavsiyelerdir.
İncil’den bazı alıntılar: Ebedi hayata nail olmak için ne yapması gerektiğini soran birine İsa peygamber: “Allah’ın emirlerini tut, kimseyi öldürme, zina etme, anne ve babana hürmet et ve komşularını kendin gibi sev” dedi. İsa Peygamber “Size kötü dua edenlere iyi dua edin” der. “Allah güneşi iyi ve kötülerin üzerine doğdurur. Yağmuru herkesin üstüne yağdırır. Herkes kendisini seveni sever. Maharet insanın düşmanını bile sevmesidir”.
Müslümanlık ise kendisinden önceki dinleri ve ahlak öğretilerini kabul etmiş ve son sözü söyleyerek ahlak öğretilerini taçlandırmıştır. Kuran, “İyilik yapınız çünkü Allah iyilik yapanları sever” der. (Bakara 195) “En üstün iyilik yüzlerinizi doğuya ya da batıya yöneltmek değildir. Lakin iyi olan, Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitaba, peygamberlere inanıp, yakınlarına, yetimlere, biçarelere, yolda kalmışlara, dilenenlere, esirlere seve seve mal veren bir de salata devam eden ve zekât verendir” der. (Bakara 177)
Peygamberimizin bazı sözlerine bakalım: “Ben ancak güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim”. “İyi huy dinin kabıdır”. “İman, haramlardan ve hırslardan sıyrılmadır”. “İyiliği yaptıran onu yapmış gibidir”. “Sizden hiçbiriniz kendi için sevip özendiği şeyi kardeşi için de istemezse tam mümin olamaz”. “Allah’ın sevgili kulları ahlakça en iyi olanlardır”. “Teraziye iyi ahlaktan daha ağır konabilecek bir şey yoktur”.
