Sûfî şahsiyetlerin incelenmesinde sıkça karşılaşılan anlama sorunlarından biri ve belki de en önemlisi, kimi araştırmacılar tarafından incelenen sûfînin neşr ü nema bulduğu tasavvuf geleneğinden koparılarak yorum ve değerlendirilmeye tabi tutulmasıdır.

Sûfî şahsiyetlerin incelenmesinde sıkça karşılaşılan anlama sorunlarından biri ve belki de en önemlisi, kimi araştırmacılar tarafından incelenen sûfînin neşr ü nema bulduğu tasavvuf geleneğinden koparılarak yorum ve değerlendirilmeye tabi tutulmasıdır. Bu yorum ve değerlendirmelerin de maalesef çoğunlukla söz konusu sûfînin yaşamını ve onu yönlendiren ilkeleri anlamaktan çok uzak kaldığı, kimi zaman çarpıttığı ve yazarların kendi görüşlerini yansıtmadan öteye gitmediği görülmektedir. Bu açıdan İslam kültürü içinde vücut bulan tasavvuf geleneğini bilmenin, kendilerini bu gelenek içinde yetiştiren sûfîlerin anlam dünyasını ve yaşam felsefelerini kavramayı daha da kolaylaştıracağı kanaatindeyiz.

Bu açıdan yukarıda Mevlana'nın Moğolların yükselişiyle ilgili olarak, Cengiz Han'ın, halkının öldürülmesi sonucu Tanrı'ya yalvardığı ve duasının kabul olunduğu şeklinde tarihi kaynaklarla ve Moğollar arasındaki inançla da paralellik arz eden değerlendirmesi ise Mevlana'nın kötülük problemi hakkındaki tasavvuf felsefesiyle ilgili olduğundan tasavvufî arka planı bilinmeden onun bu konudaki görüşleri anlaşılamaz. Bu nedenle Mevlana'nın konuyla ilgili görüşünden kısaca bahsetmek istiyoruz.

Mevlana'ya göre iyilik ve kötülük, birbirinden bağımsız var olamayan birinin varlığı hayat sahnesinde diğerinin varlığını da gerektiren kavramlardır. Bu konuyu açıklarken Mevlana şöyle der: 'Örneğin gece, gündüzün zıddı ise de onun yardımcısıdır ve sonuçta aynı işi görürler. Eğer her zaman gece olsaydı hiçbir iş meydana gelemezdi. Her zaman gündüz olsaydı insan şaşırır kalır, sonunda, delirirdi. Beyin, düşünce, el, ayak, işitme ve görme hepsi gece dinlenirler ve kazandıkları enerjiyi gündüz harcarlar. O halde bütün zıt şeyler, bize göre zıt görünür. Fakat hakîm olana göre hepsi tek işi görür ve birbirine zıt değildir. Göster bakalım, dünyada hangi şey sırf kötüdür de onda iyilik yoktur ve hangi şey sırf iyidir de onda kötülük yoktur?

Mesela; birisi birini öldürmek istediğinde başka bir takım kötü işlerle meşgul olsa, dökmek istediği kan dökülmez. Uğraştığı işler ne kadar kötü olsalar da ölümü önledikleri için iyi sayılırlar. Binaenaleyh kötülük ve iyilik birbirinden ayrı olamazlar. ' 'Bir padişahın mülkünde suçlular için darağacı, ödüllendireceği kimseler için ödüller bulunur. Padişaha nispetle bütün bunlar kemaldir ve mülkünün yüceliğini gösterir. Fakat halka göre ödüllendirilmekle, darağacı nasıl aynı şey olabilir. ' Mevlana, nice şeyler vardır ki olmasını istemezsiniz, oysaki o sizin için hayırdır ayetini açıklarken; bekçiden kaçıp bilmediği bir bağa giren ve orada sevgilisini bularak bekçiye hayır dualar eden bir aşığın hikayesini anlattıktan sonra şöyle der:'O kötü bekçi, özlem çeken aşığı sevgilisine kavuşturmuştu; herkese zehir olan bekçi, ona panzehir olmuştu. Demek ki dünyada mutlak kötü yok; bunu da bil ki kötü de kötülük de nisbidir. Dünyada hiçbir zehir, hiçbir şeker yoktur ki birine ayak, öbürüne ayak bağı olmasın. Birine ayaktır, öbürüne ayak bağı, birine zehirdir, öbürüne sanki şeker. Yılanın zehri, yılana hayattır; fakat insana nispetle ölümdür. Su canlısına deniz; bağ, bahçedir sanki kara hayvanına ise ölümdür, dağlanmadır işten anlayan kişi bu nispetlemeyi böylece bir kişiden tuttur da bine dek saya dur.' Bu bağlamda şeytanın varlığı bile Mevlana'ya göre iyi ile kötünün ayrılması hikmetine mebnî İlahi iradenin ve takdirinin bir sonucu, işleyen bir çarkın dişlisi durumundadır. Dolayısıyla Mevlana'nın olaylara bakış tarzına ilişkin bu yorumuna vakıf olmadan onu, Cengiz Han'ı lahutî bir şahsiyet olarak gören bir Moğol tarafgiri şeklinde nitelemekle aşağıda aktarılan ifadelerine bakarak Mevlana'yı Hak karşısında şeytanı öven ve şeytanın tarafını tutan biri olduğunu iddia etme arasında çıkarılan 'anlam' bakımından pek bir fark olmadığı kanaatindeyiz. .(Osman Nuri KÜÇÜK Arş. Gör. Erciyes Ü. İlahiyat Fakültesi)

Sosyal Medya hesablarımız: youtube/İbrahim Yerlikaya

twitter @muabbiri facebook/ibrahim yerlikaya

instagram/değişim uzmanı