Bu yazımızda, “Tarih Düz Bizi Nasıl  Çağırmışı?” dizi yazımızın IV’üncü bölümünden olarak Müslüman Arapların Selçuklu ve Osmanlı yönetimine kendi istekleri ve davetleri ile nasıl girdiklerini  anlatacağız.

Bu yazımızda, 'Tarih Düz Bizi Nasıl Çağırmışı?' dizi yazımızın IV'üncü bölümünden olarak Müslüman Arapların Selçuklu ve Osmanlı yönetimine kendi istekleri ve davetleri ile nasıl girdiklerini anlatacağız.

Orta Asya Türklerinin İslamiyet'le tanışmaları, buraya yönelik Arap fetihlerinin 8. yüzyılın (700) başlarında başlamasıyla birlikte kendisini göstermiş, İslam dinine girme süreçleri yaklaşık 250 yıl sürmüş, bütün Türk boylarının 10. Yüzyılın (M. S. 900) ortalarında topyekun Müslüman olmaya başlamalarıyla birlikte tamamlanmıştır.

Şamanların dininden olan Türkleri yurtlarında, Hristiyan misyonerleri, Müslüman Araplar ve Budistler kendi dinlerine girmeleri için 300 yıllık süreyle mücadele vermişler, en sonunda Türkler, kendi geleneksel dini inançları ve kültür yapılarına en çok benzeyen İslam dinin girmek suretiyle Müslüman olmuşlar, Müslüman olmaları aynı zamanda onların kavimleri arasında yaşanan kavgalardan sıyrılarak İslam'ın getirdiği ortak kültür yapılanması ve emelleri dahilinde millet olma süreçlerini tam anlamıyla tamamlamışlardır. Türlerin Müslüman olmaları, tarihlerinde en önemli dönüm noktalarından birisi olmuş, bunun önemi, Müslüman olmayan Türk kavimlerinin girdikleri başka dinlerin milliyet unsurları içinde sosyal asimilasyona uğrayarak milli kimliklerini kaybetmelerinden kaynaklanmıştır.

Abbasi Halifesinin İslam Dünyasının Siyasi –Askeri Liderliğini Selçuklu Devletine Devri

Müslüman olan Türkler, 10. Yüzyılın (900) ortalarından itibaren Orta Asya'dan kitleler halinde Ortadoğu'ya göce başlamışlardır. Bunların buraya gelişleri sırasında Ortadoğu İslam dünyası tam bir buhranın içine düştüğü ve Arapların Abbasi Devleti büyük çöküş yaşamaya başladığından, Müslüman Türklerin 'taze bir güç' olarak gelmeleri, İslam Medeniyeti ve dünyasının yaşaması uğrunda ona 'taze bir kan' vermek şeklinde kendisini gösterince bu medeniyet ve dünyaya hakimiyet de giderek Müslüman Türklerin eline geçmiş, bunun ilk göstergesi, Abbasi hükümdarı ve halifesinin İslam dünyasının cismani ve siyasi hakimiyetini 1058'de Selçuklu Devleti Sultanı Tuğrul Bey'e vermesiyle kendisini göstermiştir. Bu devir ve tesliminin nasıl yapıldığına dair Batılı yazar Sedillot kitabında şunları yazar: 'Her fetih ettiği şehirde bir mabet İnşa eden Tuğrul Bey'in dindarlığı halifenin dikkatlerini üzerine çekmiş ve onun himayesine gidip İslam devletleri üzerindeki cismani hakimiyetini kendisine devretmişti. Devir ve teslim merasimi Bağdat' ta oldu. Tuğrul Bey, ümerasıyla beraber silahsız olarak sarayın kabul salonuna gitti. Abbasilerin siyah elbisesini giymiş olan halifenin huzurunda yer öptü. Kendisi için hazırlanan bir tahta oturdu ve onu bütün Müslümanların en büyük padişahı ilan eden beyannamenin okunuşunu dilmedi. Artık İslam İmparatorluğunun bir ruhani reisinden başka bir şey olmayan halife, Selçuklu hükümdarına, Arap ve Acem ülkelerinin hakimiyetini tevcih ettiğine alamet olmak üzere başına iki taç koydu ve beline muhteşem bir kılıç kuşattı. Tuğrul Bey'e üst üste yedi kat çok değerli kaftan giydirdi ve İslam dünyasının yedi hittasından doğmuş yedi köle hediye etti. Merasimde bulunanlara Tuğrul Bey, Şark ve Garp sultanı ilan edilmek suretiyle merasimine son verildi. (İsmail Hami Danişmend, Türk Irkı Niçin Müslüman Oldu?, Milli Ülkü Yayınları, Konya, 1976, s. 244 - L. A. Sedillot, Histoire Generale Des Arabes, C.I, Paris, 1877, s. 272'den nakil)

Müslüman Araplar ve Acemlerin, Selçuklu ve ardından Osmanlı yönetimlerine girmeleri de hem Türklerin ve hem de İslam dinin tarihinde önemli dönüm noktalarından birisi olmuş, İslam medeniyetine üçüncü büyük bir unsur olarak giren bu yönetimler sayesinde İslam dünyasını dört bir tarafından saran tehlikeler karşısında onun koruyuculuğunu I. Dünya Harbi sonunda Osmanlı Devleti yıkılana kadar Müslüman Türkler yapmıştır. Bu süreç yaşanmasa İslamiyet , belki de doğduğu yer Hicaz'a sıkışıp kalmış bir özelliği kazanacaktı.

Bütün Arap ülkeleri önce Selçuklu sonra onun yerine kurulan Osmanlı Devletinin yönetimine geçmiş, Osmanlı yönetimi süresince, bozulmuş ve zulme dönüşmüş mahalli idareleri, Batı Katolik dünyası ve 'Şia tehditleri karşısında, 'kurtuluşları' için Osmanlı Devleti Araplar için sürekli bir 'müracaat (başvuru) kapısı' olmuş, Osmanlı ordusu çağrılan bölgelere girerek halkını zulümden kurtarmış ve böylece Osmanlı yıkılana kadar 400 yıl süreyle bütün Arap dünyası huzur ve refah içinde yaşamıştır. Müslüman Arapların, yaşadıkları ülkelere göre, Osmanlı yönetimine kendi istekleri ve davetleriyle girmeleri de 'Tarih Dün Bizi Nasıl Çağırmıştı?' dan olarak şöyle olmuştur

Suriye Araplarının Osmanlı Yönetimine Girmeleri

Suriye, Yavuz Sultan Selim zamanında Mısır'daki Memlüklü Devletinin yönetimindeydi Bu yönetimden zulüm gören Suriyeli Müslümanlar, Osmanlı Devleti yönetimi altına girmek için İstanbul' la müracaat etmişlerdi. Bu müracaatları Mısırlı ilim adamı Prof. Muhammet Harp şöyle dile getirir: 'Halep alimleri Osmanlı'ya bir dilekçe verdiler, 'Ya Selim gel bizi zulümden kurtar dediler… Osmanlıları Mısır'a alimlerimiz davet etmiştir. Bizi Memlüklülerin zulmünden kurtarmak için. Osmanlı'da adalet vardı. En büyük derdimiz Müslümanlığı ve kardeşliği nasıl ihya ederiz, bunu bilmek. Bunun için de Osmanlı tarihini iyi anlamamız ve anlatmamız gerekiyor. Çünkü İslam tarihinin yarısı Osmanlı Devletinde geçmiştir. İstiyoruz ki, Araplar Türkleri ve Türkler de Arapları sevsinler…

Doğudaki Araplar, Osmanlılar, Suriye ve Mısır'a girmeden çok önce, onların gelmesini bekliyorlardı. Suriye halkı gibi Mısır halkı da güçlü ve İslam'a bağlı bir devletin himayesi altında İslam birliğine katılmak istiyordu…

Osmanlı Sultanı Halep'e geldiğinde çocuklar sokaklarda kendisini inanılmaz sloganlarla karşıladılar: 'Yavuz Selim, Yavuz Selim Allah seni muzaffer eylesin.( Genç Akademi Mecmuası, Temmuz 1992, Sayı 6, s. 25 – 26 (Mısır Osmanlı Araştırmaları Merkezi Müdürü Prof. Muhammet Harp ile yapılan röportajda söyledikleri.)

Başkenti Kahire olan Memlüklü devleti yönetiminde bulundurduğu Mısır, Suriye ve Hicaz'da halkı canından bezdirmeye yönelik nasıl bir 'zulüm idaresi' kurmuştu? Bunu, o dönemi yaşamış görgü tanığı yazarlardan İbn İyas, yazdığı kitabında şöyle anlatır: ' (Memlüklü hükümdarı Kansu Gayri), Ülkenin çeşitli yerlerine keşşaflar ve Arap şeyhleri tayin eder, onlardan çok miktarda vergi alırdı. Hatta ikta sahiplerinin arazilerini, vakıf arazilerini böyle idarecilere verirdi. Onlardan kat kat vergi alırdı. Bunun sonucu, askerlerin, ülkenin durumu zayıfladı. Aynı şekilde Şam, Halep amirlerine naipler tayin eder, onların her yıl belli miktarda para vermelerini şart koşardı. Onlar da bu parayı halktan kılıç zoruyla alırlardı. Naiblerin zulmü sebebiyle Cebel –i Nabus bendelerinin ve Şam halkının başına gelenler önemlidir.

Cidde Naibi Hüseyin, Hint tüccarlarından on kat öşür alırdı. Bunun sonucu tüccarlar Cidde'ye gelmez oldu. Cidde harap hale geldi.

Mısır'a şaş (müslin), peştiman, postlar gelmez oldu, harap hale geldi. İskenderiye, Dimyat limanlarına tüccar gelmez oldu. Frenk ülkelerinden (Avrupa'dan) getirilen mallar zor bulunur hale geldi. Reziller, bir haksızlıkla Sultan'a yaranmak istiyorlardı. Onun zamanında çeşitli rüsunlar konuldu. Tüccarların ileri gelenleri de bundan kurtulamadı. Sultan onların mallarını müsadere etti… Vergi sebebiyle onun zulmü altında ölenlere gelince, bunların arasında Sır Katibi Kadı Bedrettin bin Müzhir, Şemşettin bin İyaz, Muineddin bin Şems, haine katibi Alamettin ve diğer amirler vardı. Müsadere, vergi sebebiyle öldüler.

Onun kötü icraatlarından biri iktalar, maaşlar dağıtılırken sebepsiz yere, evladü'n – nasa yaptığı haksızlıktır. Onlardan kesilenleri Memlüklülere verdi. Ayrıca, erkek, kadın, çocuk yetimlerin maaşlarını kesti. Onlar büyük zararlara uğradılar…' (İbn İyas, Yavuz'un Mısır'ı Fethi ve Mısır'da Osmanlı İdaresi, Çev. R. Şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2018, s. 40)

Yine İbn İyas'ın yazdıklarına göre, Memleklü ülkeleri Osmanlı hakimiyetine girmekle halk zulümden kurtularak huzurlu bir hayata kavuşmuş, Mısır'lı bir şairin beyitlerine yansıdığı üzere, 'Koyunların çobanı, koyunları kurtlardan koruyor. Çobanlar kurtlara yardım ederlerse nasıl selamete ererler?' derken . şair Nurettin Muhammet bin Kansu da 'Elhamdülillah kurtuluşumuzla, Menazil el- lzz adlı evimize gitmede acımız bitti, sevinçten gözlerimiz parladı, memnun olduk' ifadelerini mısralarına dökmüştü. (İbn İyas, s. 405 – 426)

Cezayirli Arapların Osmanlı Yönetimini İstemeleri

Kanunu Sultan Süleyman zamanında Cezayir'de idare, yönetimi bozulmuş ve halka zulme dönüşmüş yerli yönetimlerinin yanında, Katolik İspanya'nın saldırılarına maruz bir ülke idi. Cezayir Müslümanları bu zulüm idaresi ve saldırılardan kurtulmak için İstanbul'a mektuplar yazdılar ve elçiler gönderdiler. Mektuplardan birisinde şunlar yer alıyordu: 'Biz sizin mutlu günlerinizde sevinçliyiz ve size itaat etmek sevinci ile müjdeliyiz. Size öyle güveniyoruz ki, içi dışı halis ve sonu güzeldir. Emrinizi dinliyoruz… Kafir grubu Endülüs'ü istila ettikten sonra Vehran kalesine geldi. Diğer beldelere tecavüz etmek için Bice ile Trablus'u aldı. Sonra bizim diyarımız Cezayir kaldı. Daire ortasında kalan nokta gibi garip ve şaşkın kaldık. Her taraftan kafirler bizi sıkıştırdı. Biz de sağlam ip olan dinimize bağlandık ve Allah'a sığındık. Kafirler bizi hakimiyetleri altına almak istedi. Biz düşündük ve gördük ki, bela ve musibet şiddetlendi. İşte bu sırada dahi dinin yardımcısı, Müslümanların korucusu ve Allah yolunun mücahidi olan Oruç Bey, bir miktar gazi ile geldiler. Biz de onu tazimle karşıladık. Zira korkumuzdan bizi Allah'ın yardımıyla Oruç Bey kurtardı.

Ebu –Tüka Hayrettin, Oruç Bey'e hayırlı halef oldu. Bizi korudu. Tam adaletinden ve Peygamberin şeriatına uymaktan başka halini görmedik. Allah rızası için malını, çanını verdi. Allah'ın kelimesinin yüksekte tutulmasında hırslıdır. Bütün amacı yüce saltanatınıza hizmet olduğundan bizim de onun hakkında sevgimiz samimi ve devamlıdır. Nasıl sevmeyelim ki, bizimle at üstünde Allah yolunda cihat eder. Darda ve genişlikte Allah'ın emrinden ayrılmaz. İnancında yıldız gibidir. İşte bu durumda bizlerin sizden arzusu şudur ki, Emirimiz Hayrettin gelmeye azmetmiş idi. Beldemiz ileri gelenleri yalvarıp komadılar. Kafirlerden korkarak. Zira Hristiyanlar yaramaz, kasıtlıdırlar. Biz de zayıf ve aciz. Bu sebepten kapınıza alim Seyyit Abbas Ahmet bin Ali gönderildi. Biz emrinizde sizin hizmetkarınınız. Bice bölgesi, Doğu ve Batı Mağrip halkı sizin hizmetkarınızdır.' (Türkiye Gazetesi, 21 Mayıs 1988)

Tunuslu Arapların Osmanlı Yönetimini İstemeleri

'Tunus'ta bulunan Hafisiler Devleti yıkılış halinde idi. 1526'da tahta hanedanın XXII. Sultanı olan Mevlay Ebu Abdulla,,h Hasan geçti. Tarihin gördüğü en değersiz şahsiyetlerden, bir çeşit Calgva olan bu adam, tam 44 kardeşini öldürmüş, saraydak,i bütün cariyeleri sattıktan sonra 400 delikanlıdan ibaret yeni bir harem kurmuştu. Değil milli, dini endişesi bile yoktu. Kuzey Afrika'yı İspanyol zulmünden kurtarın Türklere karşı her fırsatta İspanyolları davet ediyor ve onlarla uyuşuyordu. Mevlay ve İspanyolların zulmünden huzursuz olan Tunus halkı, Osmanlı Devletinden yardım istedi. Barbaros, Halku'l-vad'a gelerek Tunus'u zaptetmek üzere karaya asker çıkardı. Adil bir idareye can atan halk Barbaros'u kurtarıcı olarak görüyordu. Tunus hükümdarı Hasan, Barbaros'a karşı koyamayacağını anlayınca ülkeyi terk etti. Tunus'un önemli limanı olan Halku'l –vad 14 Temmuz 19-534'de zaptedildi.' (Necdet Öztürk, Tunus'un Osmanlı Hakimiyetine Girmesi, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Şubat 1988, Sayı 52, s. 104 – 105)

Trablusgarp –Bingazi (Libya) Araplarının Osmanlı Yönetimini İstemeleri

Libya, Tunus'daki Beni Havs hanedanının idaresinde bulunuyordu. Burası, adı geçen hanedanın XIX. Hükümdarı Muhammed bin Hasan'ın kötü yönetimi sebebiyle İspanyolların desteğindeki Saint Jean Şövalyelerinin eline geçmişti. Bunlar, Müslüman halka zulme başlamışlardı. Libyalılar, aralarından seçtikleri bir heyeti İstanbul'a göndererek İspanyolların mezalimlerini anlattılar ve bunların ülkelerinde uzaklaştırılması için Osmanlı Devletinden yardım istediler. Buraya muhtelif zamanlarda seferler düzenlendi. En sonunda Libya 1551'de Osmanlı Devleti'ne bağlandı. ( Dr Ahmet Asrar, Kanuni Devrinde Osmanlıların Dini Siyaseti ve İslam Alemi, İstanbul, 1972, s. 272)

Yemen Araplarının Osmanlı Yönetimini İstemeleri

Yemen Arapları Portekiz sömürgecilerinin ülkelerine saldırmaları üzerine Osmanlı Devletinden yardım istediler. Burasının fatihi Özdemir Paşa, Yemen'de huzurlu bir yönetim kurdu. ' Bark al –Yaman yazarı onu övmekte ve yedi buçuk yıl süren hükümeti zamanında Yemen'in sulh ve huzur içinde kaldığını yazmaktadır. Gerek halk, gerekse diğer zümreler hepsi onun idaresinde çok memnun idiler. O, kendi iyi işleri, ilme değer vermesi ve kendisine bağlı halkın huzuru için yaptırdığı müesseseleri, zayıf ve fakirleri koruması ile ün saldı. Müddeti dolup İstanbul'a dönmek üzere Yemen'den ayrıldığı zaman halk yanına toplandı onu göz yaşları içinde uğurladılar.' (Ahmet Asrar, s. 207)

Fas Araplarının Osmanlı Nüfuzuna Girmeleri

Katolik Portekizliler ve İspanyolların tehditleri karşısında Arapların Fas Sultanlığının 'Bazı Müslüman Emirleri de aynı şekilde (diğer Arap ülkelerini yaptıkları gibi) hareket ederek bağlılıklarını bildirmekte ve Osmanlı hükümdarlarının halife sıfatı ile kendi hükümdarlıklarının tasdik edilmesi için müracaat etmekte idiler.' (Cengiz Orhonlu, Osmanlı – Bornu Münasebetlerine Ait Belgeler, İstanbul Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Mart 1969, Sayı 23, s. 3)

İspanya'da Endülüs Devleti Araplarının Osmanlı Devletinden Yardım İstekleri

Araplar, Kuzey Afrika'daki fetihlerini tamamladıktan sonra, İslam'ın hakimiyetini Avrupa'ya yaymak uğrunda Akdeniz yoluyla, İspanya yarımadasına geçmişler, buradan, İspanya ve Fransa arasındaki Pirene dağlarına kadar uzanarak burada Frankların ordusu ile savaşmışlar, iki taraf da savaştan bir sonuç alamadığı için karşılıklı olarak çekilip gitmişler, bu sırada İspanya yarımadasının kuzey doğusuna (Endülüs adıyla anılan) yerleşen Araplar burada Endülüs Emevi Devleti'ni kurmuşlardı. Bu devlet, zayıflık emareleri göstermesi sonucu, 1494'de İspanya'nın mutaassıp Katolik Kralı Ferdinant'ın Papa'nın da teşvikiyle saldırısına uğramış, yenilen Araplar ve onların hakimiyetinde yaşana Yahudiler yönelik bir ferman yayınlayan Ferdinant, Müslüman Arapların ve Yahudilerin ya Hristiyanlığı kabul etmelerini bu olmaz ise ülkeyi terk etmelerini istemiş, bu fermana uymayanlar için Engizisyon mahkemeleri kurulmuş, yargılanan Müslümanlar ve Yahudiler ateşe atılarak yakılmışlar, bu iki unsur da Katoliklerden gördükleri zulüm sonucu Osmanlı Devleti hükümdarı Sultan II. Beyazıt nezdine elçiler ve mektuplar göndererek kendilerine yardım edilmesini istemişler, bunun üzerine İspanya'da Endülüs kıyılarını gelen Osmanlı donanması Arapları Cezayir'e Yahudileri ise Osmanlı'nın Selanik, İstanbul, İzmir gibi büyük şehirlerine taşımıştı.

Endülüs Araplarından Osmanlı Devletine yardım için gönderilen iki ayrı mektupta şunlar yer alıyordu: '… Endülüs'ün batısında gurbette geride kalan kölelerden size selam… Büyük bir felakete uğramış esirlerden size selam… İhanete uğradık, Hristiyanlaştırıldık, dinimiz değiştirildi, eziyete uğradık, her türlü kötülükle bize muamele edildi. Zayıf düştüğümüzde topraklarımıza yerleştiler. Birbiri ardınca şehirlerimizi ele geçirdiler… Korkup istemeyerek boyun eğdik. Onların kralları ve önde gelenleri bize şöyle demişti: 'Şart koyduğumuz şeylere tam olarak, hatta fazlasıyla uyulacaktır'… Elimizdeki tüm kitapları yaktılar ve onları çöpe attılar… Din kitaplarımızı alaya alarak ve hakaretle ateşe attılar… Bizden kiliselerine girmeyen kişileri papaz feci şekilde cezalandırıyordu… İrademiz dışında, rızamız olmaksızın adlarımız değiştirildi… Ezan yerine çanlar asılan minarelere ne kadar da yazık… Köleleştik, ne fidye ile geri alınabilecek esirler, ne de şehadet getiren Müslümanlarız…

Ey Efendimiz (Sultan II. Beyazıt), Rabbimiz Allah'ın seçkin ve yaratıkların en hayırlısı Hz. Muhammed adına senden yardım diliyoruz… Umarız ki, bize başımıza gelenlere bakarsınız. Böylelikle arşın ilahı bize merhamet eder… Sözünüz dinlenir, emrinize uyulur, her dediğiniz süratle yerine getirilir… Öyleyse Allah aşkına ey efendimiz, bizi yüceliğinizle koruyunuz, ya bize tavsiyede bulunun ya da bu durumu protesto edin… Yine dileğimiz, zillet ve kötü durumumuzdan dolayı başımıza gelen şeylere ve musibetlere son vermenizdir… Ülkemize barış, düşmanlara karşı zafer, büyük bir servet ve güçlü ordu dileriz… Son olarak Allah'ın selamı ve rahmeti her an sizin üzerinize olsun.' ( Azmi Yüksel, Endülüs'ten II. Bayezıt'a Yazılan Anomin Bir Şiir, Endülüs'ten gelen mektup) Belleten Dergisi, 1974, Ankara, s. 1575 – 1582)

Diğer bir yardım isteyen mektupta da şunlar yer alıyordu: 'Biz Endülüs yarımadasının 364 bin fakir, zalim ve miskin sakinleri ki, bazıları Gırnata ve diğer yerlerde korkuyor, ağlaşıyorlar ve sizden yardım diliyorlar. Bizi merhamet edin ve yardımda bulunun. Zira biz ve dinimiz İslam zulme uğramıştır. Kafirler, dehşet saçıyorlar ve bize işkence yapıyorlar. Bizi ateşe atıp yakıyorlar. Fesatları her yeri sarmıştır. Karanlık çemberi daralıyor. Düşman bizi her yandan kuşatmış ve bizi yer yüzünden silmek niyetindedir. Üzerimize birleşerek ok gibi düştüler. Günlerden beri kötülüklerine maruz kaldık. Devamlı canımızı acıtıyor, işkence yapıyorlar…

Padişahımızdan yardım bekliyoruz. Size yalvarıyoruz, lütfen nasıl mümkün olursa olsun bize yardım edin. Bu yardım, yalnız bizi değil, bütün İslam alemini ilgilendiriyor.

Bu dilekçemizi aramızda konuşup, karar verip, hep birlikte asitane -i ali nişanınıza takdim ediyoruz. Bütün ümidimiz Barbaros Hayrettin bize gönderilsin. O bizi kafirlerin elinden kurtaracaktır. Allah sizi korusun ve kaim ve daim eylesin.' (Ahmet Asrar, s. 284 – 285)

Türklerle Araplar Arasında 'Ortak İmparatorluk' Vurgusu

Osmanlı Devletinin Müslüman nüfusunun çoğunluğunu Müslüman Türklerden sonra Müslüman Araplar meydana getiriyorlardı. Arapların Müslüman olmaları sebebiyle onlara Hristiyan tebaaya uygulanan 'Zımmiler Statüsü' (Gayri Müslimler, adına 'Cizye' denilen bir vergi vermeleri karşılığı devlet memurluklarına ve askere alınmazlardı) uygulanmamıştır. Bu haliyle Müslüman Araplar, Osmanlı İmparatorluğunda Müslüman Türklerle aynı haklara sahip olmuşlar, yaklaşık 400 yıl süreyle Araplar Türklerle eşit haklara sahip oldukları için Osmanlı İmparatorlu bir çeşit 'Türk – Arap İmparatorluğu' yapılanması göstermişti.

Bu cümleden olarak Araplardan, Osmanlı Devleti dağıldıktan sonda Irak Devletinin kurucularından Said Paşa şunları söylemişti: 'Osmanlı İmparatorluğunda Araplar, Müslüman oldukları için Türklerle ortak sayılırlardı. Hiçbir şekilde ırk ayrımın tabi tutulmaksızın Araplar Türklerle beraber imparatorluğun imtiyazını ve sorumluklarını paylaşmışlardı. Askeri ya da sivil, devlet bünyesindeki tüm yüksek memuriyetler Araplara açıktı. Araplar hem Mebusan Meclisi'nde hem de Ayan'da (Senato) temsil edilmişlerdi. Pek çok Arap da sadrazam, şeyhülislam, vali rütbesine kadar yükselmişlerdir.' (Mim Kemal Öke, Siyonizm ve Filistin Sorunu 1880 – 1914, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1982 s. 70 ) 21 Eylül 2021