Baas rejiminin çöküşünden bu yana, yeni anaayasa yazımı, savaş sonrası dönemde Suriye'nin yönetim yapısını belirleyecek ve halkın haklarını güvence altına alacak yasal ve siyasi çerçeve olarak kilit bir mesele haline geldi. Eski anayasa, 2012 yılında yapılan değişiklikle birlikte Esad'ın otoriter yönetimini pekiştirmiş, başkanlık yetkilerini artırmış ve özgürlükleri kısıtlamıştı. Bu anayasa, rejimin çıkarlarına uygun olarak birçok kez değiştirilmişti.
Ancak Suriyeli muhalif koalisyon, yeni anayasa yazımının bir yıldan fazla sürmeyeceğini, çünkü bazı bölümlerin zaten hazır olduğunu belirtti. Bu nedenle sürecin sıfırdan başlamayacağı ifade edildi.
Geçmiş Süreçlerden Dersler
Birleşmiş Milletler, 2015 yılında 2254 sayılı kararı çıkararak Suriye'de geçiş hükümeti kurulmasını, yeni bir anayasa hazırlanmasını ve seçimlerin yapılmasını öngördü. Bu karar doğrultusunda Cenevre'de bir dizi toplantı gerçekleştirildi ve Suriyeli muhalefet güçlerini temsil eden Müzakere Komitesi, yeni anayasa hazırlığına katıldı. Ancak bu toplantılar, Suriye içinde tam destek bulamadı. Muhalif gruplar, çatışmaların ve farklı bölgesel çıkarların sürdüğü bir dönemde anayasa görüşmelerini eleştirdi. Ayrıca 2254 sayılı BM kararının tüm detaylarının, Esad rejiminin düşmesiyle güncelliğini yitirdiği belirtildi.
Dünyadaki diğer örneklere bakıldığında, anayasa yazım süreçlerinin süresi değişiklik göstermektedir. Örneğin, Tunus'ta 2011 yılında Zeynel Abidin Bin Ali rejiminin çöküşünden sonra, anayasa yazımı 3 yıl sürmüş ve 2014 yılında onaylanmıştır. Bu süreç, anayasanın şekli üzerine yoğunlaşan bir ulusal meclis tarafından yürütülmüştür. Libya’da ise 2011’de Muammer Kaddafi’nin devrilmesinden sonra, geçici bir anayasa ile yönetilmesine rağmen kalıcı bir anayasa üzerinde hâlâ uzlaşma sağlanamamıştır. Mısır’da ise Hüsnü Mübarek rejiminin düşmesinin ardından 2011’de geçici bir anayasa düzenlenmiş ve 2014’te yeni anayasa hazırlanmıştır.
Güney Afrika’da, apartheid rejiminden demokrasiye geçiş sırasında anayasa hazırlık süreci yaklaşık 6 yıl sürmüş ve bu süre zarfında geçici bir anayasa hazırlanmıştır.
Peki Süreyi Etkileyen Faktörler Neler?
Suriye’de yeni bir anayasa yazımının süresi, siyasi güçler arasındaki uzlaşma düzeyi ve ülkenin 14 yıldır süren istikrarsızlık ve dış müdahalelerden kaynaklanan güvenlik durumu gibi faktörlere bağlıdır. Hukuk uzmanı Mahmud Burhan Atur, Esed rejiminin "devletsiz bir devlet" bıraktığını, altyapının yıllar içinde büyük ölçüde tahrip edildiğini ve bu nedenle devlet temellerinin yeniden inşasının zaman alacağını ifade etti.
Atur, mevcut durumun anayasa yazımını doğrudan etkileyeceğini ve geçiş sürecinin bir anayasa meclisinin kurulmasını gerektireceğini belirtti. Tüm Suriyelilerin onaylayacağı ve beklentilerini karşılayacak bir anayasa hazırlamanın yaklaşık 3 yıl sürebileceğini öngörüyor. Uzlaşma sağlanmış bir geçiş meclisinin kurulması durumunda, anayasa yazım sürecinin 2 ila 4 yıl sürebileceği tahmin edilmektedir. Ancak siyasi uzlaşmazlıklar süreci uzatabilirken, Birleşmiş Milletler gibi uluslararası aktörlerin müdahalesi süreci hızlandırabilir.
Yeni Suriye yönetimi, önümüzdeki günlerde başkent Şam'da kapsamlı bir ulusal diyalog konferansı düzenlemeyi ve bir danışma meclisi kurarak anayasa taslağını hazırlamayı planlıyor. Atur, geçiş sürecinin yasal çerçevesini belirleyen bir anayasal deklarasyonun önemine dikkat çekti.
Son olarak, Atur, anayasanın yazımıyla Suriye'deki çalışmanın tamamlanmayacağını vurgulayarak, halkın beklentilerini karşılamak için anayasa ruhuyla çalışan ulusal bir yönetimin gerekliliğini belirtti.
