TARİHİ SES KAYITLARI ARASINDA OSMANLI HANEDANINA AİT SES KAYDI VAR MI?
Hep tartışılır sorulur hanedana ait ses kaydı varmı yokmu .Arşivden bir vesika bu konuya ışık tutuyor. şöyle bir baktığımız zaman Avusturya-Maceristan imparatoru Franz Josep in ses kaydı var .Kayıt 1915 yılında Fanograf tüpe kaydedilmiş .Bunların satışından elde edilen para savaştan etkilenen dul ve yetimlerin yararı için kullanılacaktı .Alman imparatoru 2. Wilhelm inde bir ses kaydı var .1914 Yılında Alman halkına propaganda amaçlı yapılan konuşmada Almanya nın ulusal menfaatlerini korumak maksadıyla savaşa mutlaka girmesi anlatılıyor. İki devlet adamının yanı sıra Kırım savaşının ünlü hemşiresi Florence Nightingale nin 1890 yılında yapmış olduğu bir konuşmanında ses kaydı mevcuttur.Günümüze ulaşmış tarihi ses kayıtlarından en ilginçlerinden biride 1885 yılına ait bir Kuran ı Kerim tilaveti .Avrupalı bir koleksiyonerde bulunan kayıtta ismini tespit edemediğimiz bir kişi Duha suresini okuyor.Bu kayıt benim bildiğim en eski Kuran ı Kerim ses kaydıdır .Gene 1893 yılına ait bir ses kaydı var . Mekan ve okuyanlar belli değil. Padişahın bir okul ziyareti olabilir bir resmi bayram olabilir bilemiyoruz .Çocuklar koro halinde padişahım sultanım çok yaşa diye bağırıyorlar.Bir kişide bu sesi fanografa kaydetmiş.İttihat ve Terakki partisinin en güçlü kişilerinden İsmail Enver paşa nında eşi Naciye sultana yolladığı bir ses kaydı mevcuttur.içinde özel şeyler olduğu için aile yayınlanmasını istemiyor.Şuan aile arşivindedir .
Tarihi ses kayıtlarından en ilginçleri esir kamplarında esirlerin sesleridir .1. dünya savaşı dönemi Almanya Hilal esir kampında bilindiği üzere itilaf güçlerinde bize karşı savaşmış Çoğu Müslüman sömürge askerleri vardı .Bu askerleri eğitmek bizim safımıza çekmek için eğitim çalışmaları yapıldı .(Wünsdorf ) Hilal esir kampına İstanbul dan dönemin pek çok entellektueli şairi yazarı ziyaret etmiş .Burada esirlere hitaben konuşmalar yapmışlardır .Bu esir kampına konuşma yapmaya gelen ünlülerden bazıları Mehmet Akif Ersoy, Abdülaziz Çaviş, Abdürreşit İbrahim, Şeyh Salih Et-Tunusi, Halim Sabit, Alimcan İdris .Kampın camisinde esirlere hitaben konuşmalar kaydada alınmıştır .Bu kampta esirlerin ses kaydı fonograf adı verilen cihazla alındı .Herkes kendi diliyle kimi şarkı türkü söyledi .Kimi kendisinden bahsetti .Kimi Kuran ı Kerim okudu .Bu kayıtlardan biri çok ilginçtir .Rus ordusunda bulunmuş bir Tatar asker fonografa 1915 yılında ezan okumuş .En eski Ezan kaydı olarak günümüze ulaşmıştır . Bu ses arşivi Almanya Berlin ses müzesindedir .
Fonograf gramafona göre çok daha küçük bir alet olduğu için çanta şeklindeki kutusuyla savaşta cephelerdede gezmiştir .Pekçok asker fonografla kaydettikleri birkaç dakikalık ses kayıtlarını posta ile ailelerine göndermişlerdir .
Peki nedir fonograf ?
Fonograf ünlü bilim insanı Edison un geliştirdiği 1902 yılında piyasaya sürdüğü ses kayıt ve ses çalma cihazıdır .Yapısı Gramofona benzer ama aynı değildir .Kurmalı ve elektirikli tipleri vardır .Mekanik bir sistemle birbirine bağlı düzenek bir silindiri kendi ekseni etrafında döndürür .Bu dönen silindire kovan yada tüp dediğimiz kaset takılır.İlk çıkan kovanların İç yuzeyi balmumu kaplı idi . Bunların dinleme sayısı kısıtlıdır .10 yada 15 Kere dinlendikten sonra çelik igne yumuşak yuzeyi bozduğu için ses yok olur.Günümüzde bu tip kovanlar polimerden yapılmış daha sert kovanlara sesi taşıyarak koruma altına alınıyor.Böylece ses defalarca dinlense bile kaybolmuyor.1912 yılında artık teknoloji gelişmiş .Kayıt süresi arttırılmış .İç yüzeyde balmumu kaldırılmış.Daha dayanıklı plastik mazeme kullanılmıştır .Şirket bu kovanlara en az 3000 kez dinleme garantisi veriyordu .Gramafonun ortaya çıkmasıyla Fonograf ın saltanatı bitti .1930 lara gelindiğinde Gramafon artık dünyanın her yanına yayılmıştır…
Türkiye nin en eski ses kayıtları ünlü koleksiyoner Raif Kara dadır elinde 5000 den fazla taş plak 10 kadar 1890 lara ait fonograf tüp kayıt bunları çalmaya yarayan onlarca çeşit gramafon Fonograf makara teyp cihazları mevcuttur.Kendisi bu konuda çok iddalı Türk tarihinin en eski ses kayıtları bende diyor.Kendi oluşturduğu stüdyoda tarihi sesleri dijital ortama aktarıp You Tube de kendi kanalı üzerinden yayınlamaktadır .Önemli bir kültürel hizmeti yerine getiriyor .Kendisinde çok teşekkür ediyorum .Raif beydeÇok geniş bir yelpazede önemli ses kayıtları mevcuttur . Atatürk İsmet İnönü Adnan Menderes. 1944 yılında yaşamış bir Kadiri şeyhinin sesi çeşitli ses sanatçılarının en eski ses kayıtları arşivinde mevcuttur.
Şimdi gelelim Osmanoğullarına 2. Abdülhamit döneminde padişaha verilen saçma mantıklı komik çok önemli şekillerde gruplara ayırabileceğimiz jurneller bulunmaktadır. jurnel Fransızca bir kelimedir .Haber manasına gelir .Devlet yöneticilerinin arkalarına takılan hafiyelerin taşıdığı önemli önemsiz ön rapor tarzında istihbarat raporlarıdır .İçlerinde valiler mutasarrıflar önemli ordu komutanları yabancı sefirler paşalar la alakalı binlerce jurnel yazılmıştır .Padişah gelen her jurnel e para ödediği için halkın içinden her kesimden hafiyelik yapanlar bulunmuştur.1909 Yıldız baskınında binlerce jurnel yakılarak yok edilmiştir. Bunların bir kısmı korunarak günümüze ulaşmıştır .İçlerinde o döneme inanılmaz bilgiler bulunmaktadır.Tabiki içlerinde abartılı uydurma hikayelerde bulunmaktadır .Ama biraz tarih bilgisi olan bunları çok rahat ayıklayabilir.
Bu Jurnellerden birini ses kayıtla alakalı olduğu için buraya aynen aktarıcam .jurnel aynen şöyle
---- 3 Temmuz 1316 (miladi 1900 senesi )
Devletlü necebetlü şehzade Yusuf İzzetin Efendi hazretleri dünkü gün saat 8 de Hamamlı cihetine azimet ve akşam saat yarımda köşküne avdet eylediği .Devletlü necabetlü şehzade Vahidettin Efendi hazretlerinin köşküne Kemani Ağa ile 3 refiki( arkadaşı) gelerek ve Fonograf kovanı doldurarak sabahleyin avdet eyledikleri .Devletlü necabetlü Şehzade İbrahim Tevfik Efendi hazretleri dünkü gün istimbotla(buharlı tekne) Beylerbeyi sahil sarayı Humayununa gelerek ziyaretten sonra saat 9 da avdet eylediği maruzdur . Ol babda...
İmza Üsküdar Mutasarrıfı Hamdi bey. -----
Görüldüğü üzere Şehzade Vahdettin Efendi .Kemani ağa ve 3 arkadaşı müzik çalıp şarkı okuyorlar ve bir kişide sesleri fanografa kayıt ediyor.Yusuf İzzettin Efendi veliahtken 1916 senesinde evinde öldürülmüştü.Vahdettin Efendi onun ölümü üzerine yeni Veliaht oldu .Sonradanda son padişah oldu. Demekki son padişah Vahdettin in şehzade iken en az bir ses kaydı var . Acaba başka ses kayıtları mevcutmu ? Bunlar günümüze ulaştımı ? yada yok oldumu ?Yada üzerindeki yazılar silinip tanımsız olarak günümüze ulaştımı bilemiyoruz.Belkide ünlü koleksiyoner Raif Kara daki tanımsız balmumu tüplerden biri yada birkaçı hanedan ailesine ait .Kim bilir............
Seslerin kaydedildiği Fonograf kovanları .Kovanlar Osmanlı dönemine aittir .Bu kovanlar Raif Kara koleksiyonundadır .
Edison şirketinin ürettiği Fonofraf cihazı ve taşıma çantası.Sesi çoğaltmaya yarıyan boru söküp takılabilir portatiftir .
Edison marka başka bir tipte fonograf örneği
Edison şirketi üretimi Başka bir Fonograf örneği
