ARAŞTIRMAYA AİT BİLGİLER
The Lancet tıp dergisinde yayımlanan bir araştırma, İsrail-Hamas savaşının ilk dokuz ayında Gazze'deki ölüm oranının Filistin sağlık bakanlığının kaydettiği sayıdan yaklaşık %40 daha yüksek olduğunu tahmin ediyor.
Gazze'deki ölü sayısı, İsrail'in Hamas’ın 7 Ekim 2023 tarihinde gerçekleştirdiği benzeri görülmemiş saldırıya yanıt olarak başlattığı askeri operasyonun ardından yoğun bir tartışma konusu haline geldi.
Geçen yıl 30 Haziran itibarıyla, Gazze'deki sağlık bakanlığı savaşta 37.877 kişinin öldüğünü bildirdi.
Ancak yeni hakemli çalışma, bakanlığın verilerini çevrimiçi bir anketi ve sosyal medya ölüm ilanlarını kullanarak o zamana kadar Gazze’de travmatik yaralanmalardan kaynaklanan ölümleri 55.298 ile 78.525 arasında tahmin etti.
Çalışmanın en iyi tahmini 64.260 ölüm olup, bu da sağlık bakanlığının ölümleri %41 oranında eksik bildirdiği anlamına geliyor.
Bu sayı, Gazze’nin savaş öncesi nüfusunun %2,9’unu yani “yaklaşık her 35 kişiden birini” temsil ediyor.
Birleşik Krallık liderliğindeki araştırma grubu, ölümlerin %59’unun kadınlar, çocuklar ve yaşlılar olduğunu tahmin etti.
Bu rakamlar yalnızca travmatik yaralanmalardan kaynaklanan ölümleri içeriyor. Sağlık hizmeti veya gıda eksikliğinden kaynaklanan ölümler ya da enkaz altında kaldığı düşünülen binlerce kayıp bu sayıya dahil değil.
Perşembe günü, Gazze’nin sağlık bakanlığı 15 aylık savaş boyunca toplam 46.006 kişinin öldüğünü bildirdi.
İsrail'de 2023 yılında Hamas’ın gerçekleştirdiği saldırıda, resmi İsrail rakamlarına dayanan verilere göre çoğu sivil olmak üzere 1.208 kişi yaşamını yitirdi.
İsrail, Gazze sağlık bakanlığının rakamlarının güvenilirliğini defalarca sorguladı ancak Birleşmiş Milletler bu rakamların güvenilir olduğunu ifade etti.
ARAŞTIRMA DA KULLANILAN ANALİZ YÖNTEMLERİ
Araştırmacılar, daha önce dünyanın farklı bölgelerindeki çatışmalarda ölüm sayısını tahmin etmek için kullanılan “yakalama-yeniden yakalama” adlı bir istatistiksel yöntem kullandı.
Analiz, üç farklı listeye dayandırıldı:
- İlk liste, Gazze sağlık bakanlığının hastanelerde veya morglarda kimliği tespit edilen cesetlerden oluşuyordu.
- İkinci liste, sağlık bakanlığının başlattığı bir çevrimiçi ankette, Filistinlilerin yakınlarının ölümlerini bildirdiği verilerden oluşuyordu.
- Üçüncü liste ise X (eski adıyla Twitter), Instagram, Facebook ve Whatsapp gibi sosyal medya platformlarında paylaşılan ve kimliği doğrulanabilen ölüm ilanlarından toplandı.
Çalışmanın baş yazarı Londra Hijyen ve Tropikal Tıp Okulu’ndan epidemiyolog Zeina Jamaluddine, AFP’ye yaptığı açıklamada “Analize yalnızca yakınları tarafından doğrulanan veya morg ve hastaneler tarafından teyit edilen ölümleri dahil ettik” dedi.
Araştırmacılar, bu listelerdeki mükerrer kayıtları temizledi.
“Daha sonra üç liste arasındaki örtüşmeleri inceledik ve bu örtüşmelere dayanarak toplam öldürülen nüfusun bir tahminini yapabiliyorsunuz” diye açıkladı Jamaluddine.
ABD merkezli İnsan Hakları Veri Analizi Grubu’ndan ve araştırmaya dahil olmayan istatistikçi Patrick Ball, aynı yöntemi Guatemala, Kosova, Peru ve Kolombiya’daki çatışmalarda ölüm sayılarını tahmin etmek için kullandığını belirtti.
Ball, AFP’ye yaptığı açıklamada yüzyıllardır kullanılan bu iyi test edilmiş tekniğin Gazze için “iyi bir tahmin” sağladığını söyledi.
Britanya’daki Open University’den uygulamalı istatistik profesörü Kevin McConway ise eksik verilere dayanarak tahmin yaparken “kaçınılmaz bir belirsizlik” olduğunu söyledi.
Ancak araştırmacıların tahminlerini kontrol etmek için üç farklı istatistiksel analiz yaklaşımı kullanmasını “takdire şayan” bulduğunu ifade etti.
“Genel olarak, bu tahminleri oldukça ikna edici buluyorum” diye ekledi.
ARAŞTIRMAYA AİT FARKLI DETAYLAR
Araştırmacılar, hastane listelerinin her zaman ölüm nedenini belirtmediği konusunda uyardılar, bu nedenle kalp krizi gibi travmatik olmayan sağlık problemleri nedeniyle ölen kişilerin de dahil olmuş olabileceğini ve bu durumun aşırı tahminlere yol açabileceğini belirttiler.
Ancak savaşın etkisinin hâlâ düşük tahmin edilmiş olabileceği başka yollar da var.
Çalışma, kaybolan kişileri dahil etmedi. Birleşmiş Milletler’in insani yardım ajansı OCHA, yaklaşık 10.000 kaybolan Gazzelinin enkaz altında gömülü olduğunun düşünüldüğünü belirtmişti.
Savaşın hayatları nasıl alabileceğine dair dolaylı yollar da bulunuyor. Örneğin sağlık hizmeti, gıda, su, sanitasyon eksiklikleri veya hastalıkların yayılması gibi. Bunların tümü, Ekim 2023’ten bu yana Gazze’yi etkisi altına aldı.
Temmuz ayında The Lancet dergisinde yayımlanan hakem onayından geçmeyen tartışmalı bir mektupta başka bir araştırma grubu, diğer çatışmalarda görülen dolaylı ölümler oranını kullanarak Gazze savaşına sonunda 186.000 ölümün atfedilebileceğini öne sürdü.
Yeni çalışma, bu projeksiyonun “Gazze'deki hastalık yükünün öncesindeki farklar nedeniyle uygun olmayabileceğini” belirtti. Gazze’nin, Burundi ve Doğu Timor gibi ülkelerdeki çatışmalarla karşılaştırıldığında belirgin farklar gösterdiği vurgulandı.
Jamaluddine, yeni araştırma hakkında “farklı taraflardan eleştiriler geleceğini” beklediğini söyledi.
Ölü sayıları hakkında yapılan tartışmalara karşı “takıntılı bir şekilde” karşı çıkan Jamaluddine, “Zaten çok yüksek bir ölüm oranı olduğunu biliyoruz” diye vurguladı.
