İsrail'in 7 Ekim'den bu yana Gazze'deki katliamları sürerken askerlikten muaf tutulan Ultra Ortodoks (Haredi) Yahudilerin başta çocuk ve kadınlar olmak üzere binlerce sivili öldüren orduya alınması çağrılarına karşı, Haredilerin askerliğe zorlanmaları halinde yurt dışına gidecekleri söylemi ülkede ayrışmaya neden olan tartışmaları tırmandırdı.
İsrail'in Gazze'deki yoğun saldırılarının yanı sıra Hizbullah ile devam eden çatışmalar ve Lübnan'a yönelik olası bir kara operasyonu, Ultra Ortodoks Yahudilere zorunlu askerlik getirilmesine ilişkin İsrail Yüksek Mahkemesi'nin verdiği karar sonrası gözler Ultra Ortodoks (Haredi) Yahudilerine çevrildi.
İsrail'de Ultra Ortodoks Yahudi erkeklerin de askerlik yapması yönündeki mahkeme kararına karşı çıkan binlerce kişi, Pazar günü Kudüs'te bir araya geldi. Gün boyu devam eden protestolarda, eylemciler İsrail polisiyle karşı karşıya geldi.
İsrail'de Ultra Ortodoks Yahudi erkeklerin de askerlik yapması yönündeki mahkeme kararına karşı çıkan binlerce kişi, Pazar günü Kudüs'te bir araya gelmişti. Gün boyu devam eden protestolarda, eylemciler İsrail polis arasında arbedeb çıkmış yaralananlar ve gözaltınan alınanlar olmuştu.
"DÜŞMAN ORDUSUNDA ASKERLİK YAPMAYIZ"
Erken saatlerde binlerce erkek toplu duaya katıldı. Protestocuların, "tek bir erkek bile askere alınmamalı" yazılı hükümeti eleştiren pankartlar taşıdığı görüldü. "Düşman ordusunda askerlik yapmayız" ve "Ölürüz de askerlik yapmayacağız" şeklinde sloganlar atıp tepkilerini dile getimişti.
Peki İsrail'in askere almaya çalıştığı Ultra Ortodoks Yahudiler kimler, neden direniyorlar?
KAPALI TOPLULUKLAR HALİNDE YAŞIYORLAR
Ultra Ortodoks Yahudiler, İbranice ismiyle Harediler; televizyonun, internetin ve sosyal medyanın olmadığı kapalı topluluklar halinde yaşıyorlar.
Erkekler zamanlarının çoğunu dini çalışmalara ayırırken, kadınlar ev işlerini yönetiyor ve ailelerine destek oluyor.
İsrail nüfusunun yaklaşık yüzde 13'ünü oluşturuyorlar ve önemli bir siyasi nüfuza sahipler.
BBC Türkçe'de yer alan habere göre Ultra Ortodokslar, Başbakan Binyamin Netanyahu liderliğindeki 16 yıldır süregelen hükümetleri destekleme karşılığında, kendilerini Tevrat çalışmalarına adadıklarını söylediler ve zorunlu askerlik hizmetinden muafiyet sağladılar.
Bu düzenleme, orduda görev yapan ve asıl vergi yükünü taşıyan laik İsrailli Yahudiler ile aralarında uzun süredir devam eden bir gerilime yol açtı.
Geçen ay, Gazze'deki çatışma ve Hizbullah'la yaşanan gerilim devam ederken, İsrail Yüksek Mahkemesi bu muafiyete son verdi ve binlerce Haredi Yahudi sokaklara döküldü.
Uzmanlar, Şas ve Birleşik Tevrat Yahudiliği gibi koalisyon partilerinin hükümete desteklerini geri çekme tehdidinde bulunması nedeniyle bu kararın iktidarın istikrarını da tehdit ettiğini söylüyor.
Ultra-Ortodoks Yahudilerin yalnızca az bir bölümü aktif olarak İsrail'i protesto ediyor ve reddediyor, zaman zaman Filistin bayrakları açıyorlar.
YAŞAM TARZLARI NASIL?
Harediler genellikle kendi dünya görüşlerini paylaşan komşuların olduğu; kendi değerlerini ve uygulamalarını korumak için dış dünyayla teması en aza indirmeye çalıştıkları yerleşim bölgelerinde yaşıyor.
Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere'de önemli Ultra Ortodoks topluluklar var. En kalabalık oldukları ülke ise yüksek doğum oranının da etkisiyle İsrail.
Kudüs'teki Mea Shearim ve Tel Aviv yakınlarındaki Bnei Brak gibi mahalleler bu nüfusun önemli bir bölümünü barındırıyor.
Naomi Seidman, "Genellikle geniş ailelere sahipler ve Yahudi nüfusunun en zengin kesimleri arasında yer alan ve daha küçük ailelere sahip olma eğiliminde olan laik veya modern Ortodoks Yahudilere göre genellikle daha az varlıklılar" diyor.
Her topluluğun kendi sinagogları, yeşivaları (dini okullar) ve topluluk kuruluşları var.
Haredi dünyasında saygı ve statü kişinin Tevrat bilgisine bağlı ve bu da hahamlara evlilik ve eğitim tercihleri gibi hayati kararlarında danışılmasını sağlıyor.
Yetişkin erkeklerin çoğu tamamen dini çalışmalara odaklanırken, mali sorumluluklarıysa eşleri üstleniyor. İş fırsatlarının sınırlı olması ekonomik açıdan devlet desteğine bağımlılığı artırıyor.
Sabit görüşlülüklerine rağmen, daha modern bir Haredi nesli de ortaya çıkıyor.
Seidman'a göre, "Haredi yaşam tarzını ve giyimini sürdürüyorlar, ancak kendilerini elmas ticareti gibi geleneksel rollerle sınırlamak yerine, eğitim veya avukatlık gibi kariyerler istiyorlar ve muhafazakarlar tarafından eleştirilse de interneti kullanıyorlar."
Bazı daha modern Harediler orduya katılmayı seçiyor. Netzah Yehuda adında sadece ultra Ortodoks askerler için kurulmuş tabur, cinsiyet ayrımı, koşer yemek, dua ve günlük ritüeller için zaman taleplerini karşılıyor.
Kudüs'teki Mea Shearim ve Tel Aviv yakınlarındaki Bnei Brak gibi mahalleler Ultra-Ortodoks Yahudilerin önemli bir bölümünü barındırıyor
DİĞER YAHUDİ GRUPLARDAN FARKLARI NELER?
Harediler, eski İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin'in tanımladığı "modern İsrail'in dört kabilesinden" biri. Haredilerle birlikte bu grupta laikler, dindar milliyetçiler ve İsrailli Araplar bulunuyor.
Kendine özgü kıyafetleriyle tanınıyorla : Ultra-Ortodoks Yahudi erkekler genellikle siyah takım elbise giyiyor., Yüzlerinin yanlarında uzayan bukleleri, uzun sakalları ve geniş kenarlı şapkaları var. Kadınları da genellikle uzun etek, kalın çorap, başörtüsü veya peruk giyerek kolayca ayırt ediliyor.
"Unorthodox" ve Netflix yapımı "Shtisel" gibi diziler, Haredilerin yaşam tarzlarına olan ilgiyi artırdı.
Dini ibadetlerle laik meslekleri dengeleyen modern Ortodoks Yahudilerin aksine, Harediler kendilerini tamamen Tevrat'a ve geleneksel ritüellere adıyorlar.
Toronto Üniversitesi Diaspora Çalışmaları Merkezi'nde Profesör Naomi Seidman'ın, BBC'ye anlattığına göre Ortodoks Yahudiler "öncelikle üç temel unsura uyuyorlar: "Şabat'ı (Yahudilerin dinlenme günü) yerine getiriyorlar, koşer (dinin izin verdiği yiyecekler) yiyorlar ve 'evlilik saflığı' olarak bilinen eşlerin ayrı yataklarda uyuması kuralını takip ediyorlar ve regl döneminde sonra arınma havuzuna girişe (mikve) kadar cinsel ilişkiden sakınıyorlar."
Seidman, modern bir Ortodoks Yahudi'nin "Yahudi hukukunun bu kurallarına uyduğu sürece hukuk veya polislik gibi diğer kariyerleri takip edebileceğini" ekliyor.
Yahudiliğin kapsamlı tarihinde, Ultra Ortodoksluk, nispeten yakın zamanda 19. yüzyılda sanayileşme nedeniyle ortaya çıktı ve topluma daha fazla entegre olmuş yeni bir Yahudi kimliğini teşvik etti.
Bu değişim Ortodoks Yahudiler arasında bir bölünmeye neden oldu, bazı hahamlar ve takipçileri Yahudiliğin daha katı, daha izole ve laiklik karşıtı yorumunu savundu.
İSRAİL TOPLUMUNDAKİ ROLLERİ
Seidman, İsrail'in kurulduğu 1948'de Ultra Ortodoks nüfusu 40 binken bugün 1 milyonun üzerine çıktığını ve bu durumun siyasi nüfuzlarını ve özgüvenlerini artırdığını söylüyor.
Ancak Haredilerin, vergi ve askerlik yüklerinden, muafiyetler sayesinde, daha azını üstlendiklerini düşünen diğer İsrailliler öfkeli.
Tarihsel olarak apolitik olan Haredilerin çoğu siyasete girmiyor.
Pek çok kişi, İsrail devletinin ancak Mesih'in gelişinden sonra kurulması gerektiğine inandığı için Siyonizme karşı çıkıyor.
Ancak yalnızca küçük bir azınlık aktif olarak İsrail'i protesto ediyor ve reddediyor, zaman zaman Filistin bayraklarıyla eylemler yapıyor.
Çoğunluk pragmatik bir yaklaşım benimsiyor ve kendi çıkarlarını korumak için siyasetle ilgileniyor.
KOALİSYONLAR GAZZE POLİTİKALARINI ETKİLİYOR
Seidman, son yıllarda Netanyahu hükümetindeki koalisyonların ağırlıklı olarak sağa kaydığını, Dini Siyonizm gibi partilerin de dahil olduğu ittifakların Gazze'deki politikaları ve askeri stratejileri etkilediğini belirtiyor.
Yüksek Mahkeme'nin Haredileri askere alma kararı, gerginliği artırdı.
İsrail Demokrasi Enstitüsü tarafından yapılan bir anket, İsrailli Yahudilerin yüzde 70'inin bu değişikliği desteklediğini gösteriyor.
Şimdiye kadar yeşiva öğrencisi olarak kayıtlı 60 binden fazla Haredi erkeği askerlik hizmetinden muaf tutuldu.
Buna yanıt olarak orduya, topluluktan 1500 askere ek olarak 3000 kişiyi daha askere alması talimatı verildi. Gelecekte bu sayının artması planlanıyor.
Güney İsrail'de tank komutanı olarak görev yapan bir askerin annesi olan Mor Şamgar, geçtiğimiz günlerde bir konferansta İsrail'in ulusal güvenlik danışmanına meydan okuyarak, "Oğlum zaten 200 gündür yedekte. Kaç yıl daha askerlik yapmasını istiyorsunuz? Nasıl utanmıyor?" dedi.
Tepki sosyal medyada viral oldu.
Yaygın algının aksine Seidman, Haredilerin kamuoyuna giderek daha fazla uyum sağladığını söylüyor.
Yol yardımı ve ambulans hizmetleri gibi kamu hizmeti girişimlerini ülke çapında genişlettiklerini ve "bu katkıların askerlik hizmetine alternatif olarak görülmesini" umduklarını da ekliyor.
ZORUNLU ASKERLİK MUAFİYETİ KALDIRILMIŞTI
İsrail ile Gazze Şeridi'ni yöneten Hamas arasındaki çatışmalar 7 Ekim tarihinden bu yana devam ederken, İsrail Yüksek Mahkemesi 25 Haziran'da ülkedeki Ultra Ortodoks Yahudi (Haredi) ilahiyat öğrencisi erkeklerin zorunlu askerlikten muaf tutulamayacağı yönünde karar vermişti. Bu karar, saldırıların gölgesindeki Başbakan Binyamin Netanyahu'nun iktidar koalisyonunda büyük çatlaklara neden olabilecek nitelikte.
Pazar günü Kudüs'te yürüyüş ile başlayan onbinlerce kişinin katıldığı protestolarda, akşama doğru İsrail polisi ile şiddetli çatışmalar yaşandı. Protestolar sırasında 5 kişi gözaltına alındı.
Şofar (keçi veya koç boynuzundan yapılan ve dini amaçla kullanılan enstrüman) üfleyen Harediler, aynı zamanda bölgeden geçen İsrail İskan Bakanı Yitzhak Goldknopf'un aracını taşladı.
Polise taş atmaya başlayan Harediler, çevredeki çöp konteynırlarını da ateşe verdi.
İsrail polisi, atlı birliklerle müdahale ettiği binlerce Haredi'yi, aynı zamanda TOMA'lardan pis kokan tazyikli su sıkarak dağıtmaya çalıştı.
Ultra Ortodoks partiler ve destekçileri, erkekleri orduya hizmet etmeye zorlamanın nesillerin eski yaşam tarzlarını yok edeceğini söylüyor.
Erkekler için 2 yıl 8 ay ve kadınlar için 2 yıl zorunlu askerlik hizmeti bulunan ülkede, İsrailli siyasetçi ve bakanlar dindar Yahudilerin de orduya alınmasını taleplerini sık sık gündeme getirmişti.
