Orada Bir Gagauzya Var Uzakta!
Moldova’lılar etnik olarak Romen kökenli bir halk. Bugün, 3,5 milyonun üzerinde bir nüfusun yaşadığı Moldova, 300 yıl Osmanlı hâkimiyeti altında kaldı. Tarihî adı Besarabya olan bu bölgeyi Osmanlı Boğdan adıyla adlandırmıştı. 1991’e kadar Sovyetlerin serhat bölgesi olan Moldova, sonrasında diğer birçok eski Sovyet ülkesinde olduğu gibi iç karışıklık süreçleri yaşadı. Bir yandan ülke içerisinde geçen Dinyester nehrinin oluşturduğu doğal sınır ile Moldova’dan ayrılan ve ülkenin diğer bölgelerine göre daha fazla Rus kökenli insanların bulunduğu Transdinyester, de-facto bağımsızlığını ilan ederken, diğer yandan ülke içerisinde bugün nüfusları 150.000’e yaklaşan Gagauzlar da bu kervana katıldı.
Kökenleri konusunda farklı rivayetler olsa da Türklükleri konusunda kesinlik bulunan Gagauzlar, diğer birçok Türk halkından ayrı olarak Hıristiyan Ortodoks’turlar. Her ne kadar Gagauzların başta dini bağlılıklarını delil göstererek Yunanlar Rum, Bulgarlar ise Bulgar kökeninden geldiklerini iddia etseler de, birçok araştırmacı Gagauzları Türk kökenli olduğunu ve uzun yıllardan bu yana bu topraklarda yaşadıklarını söylemektedir. Bugün dahi Gaguzya’nın başkenti Komrat’ta bir halk pazarına girip insanlarla muhabbet etseniz, Anadolunun saflığını bünyesinde barındıran bir yerleşim yerinde olduğunuzu hissedersiniz. Konuşulan Türkçe, içinde Rusça ve Romence etkileri bulunsa bile saf öz Türkçe’ye yakın bir lehçedir. İsimlerinin kökeni konusunda da Gagauz’un ifadesinin Gök Oğuz’dan türeyerek geldiği en önemli tezdir.
Moldova’nın bağımsızlığı sonrası çalkantılı geçen yıllarına, Gagauzya’nın da etkisi oluşturmuştur. 1994’e kadar fiilen bağımsız olan Gagauzlar, bu yıldan itibaren Türkiye’nin de dâhil olduğu bir anlaşma süreci ile Moldova içerisinde Gagauz Yeri Özerk Bölgesi namıyla anayasal otonomi kazanmışlardır. Devrin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, bu anlaşmaya olan katkısı nedeniyle Gagauzlar içerisinde sevilen bir isim.
35 üyeden oluşan Gagauz Meclisi (Halk Topluşu) kendi sınırları dâhilinde eğitim, kültür, yerel kalkınma, bütçe, vergi, sosyal güvenlik ve bölgesel yönetim konularında kanun koyma yetkisine sahibidir. Halk Meclisi ayrıca Moldova'nın iç ve dış politikası konularında görüş ifade edebilir ve merkezi hükûmetin Gagauz-Yeri ile ilgili konulardaki müdahalelerini Moldova Anayasa Mahkemesi'ne götürme hakkına sahiptir. Yürütme yapısının en başındaki kişi Gagauzya Başkanıdır. Dört yıllık bir süre için doğrudan halk tarafından seçilir ve tüm kamu idare organları üzerinde yetki sahibidir. Ayrıca Moldova Hükümeti'nin de bir üyesi konumundadır. Ayrıca başkan tarafından atanan bir Bakanlar Kurulu (Bakannik Komiteti) bulunmaktadır.
Özerk bölge kurulması sonrası Türkiye ile yakın ilişkiler geliştirdi. Türkiye’de hemen her hükümet bölge için önemli denilebilecek projelere destek verdi. 2017 Mayıs ayında başbakan sıfatıyla Binali Yıldırım’ın, son olarak da geçtiğimiz yılın ekiminde Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın ziyaretleri ilişkiler ve Türkiye’nin yaklaşımı konusunda çok önemli bir seviye oluşturdu. Mevcut Bölge Başkanı İrina Vlah ve eski başkanlar sayısız defa Türkiyeyi ziyaret ettiler. Bölge içersinde bilhassa TİKA tarafından yürütülen sağlık, eğitim, idari ve sivil altyapıların geliştirilmesi ile tarım sektöründe ki çalışmalar, bölge insanlarının hayat kalitelerinin arttırılması noktasında çok önemli. İçme suyu projeleri, anne çocuk sağlığı merkezi, çocuk kreşi, huzurevi, tanı ve tedavi merkezi, eğitim kompleksleri derken TİKA hemen her alanda bölge insanına destek oluyor. Ayrıca Millî Eğitim tarafından bölgeye açılan okul 1999’dan bu yana bölge insanına hizmet vermektedir. Keza bölgenin tek üniversitesi olan Komrat Üniversitesi’ne de Türkiye’nin katkıları bulunmaktadır.
Türkiye’nin bu çalışmalarının yanında, Rusya’nın Gagauzya üzerinde siyasi ve ekonomik olarak çok büyük bir etkisinin bulunduğu ise unutulmamalıdır. Rusya, Gürcistan ve Ukrayna gibi birçok eski Sovyet ülkesinde olduğu gibi Moldova’da da hâkim unsur dışındaki topluluklar üzerinden ülke yönetimlerine müdahalelerde bulunmaktadır. Gürcistan’da Abhazya ve Güney Osetya; Ukrayna’da Kırım, Donetsk ve Lugansk gibi Moldova’da da Transdinyester ve Gagauzya Rusya’nın her manada derin etkisi altında olmuştur.
Türk halkları arasında dini kimlikleri ve kültürel gelenekleri ile şahıslarına münhasır bir durumları olan Gagauzlar, bugün Anavatan Türkiye’den kendilerine ulaşan elin güçlenmesini bekliyorlar. Hem ticari ilişkiler noktasında hem de bölgeye gelecek yatırımlar açısından Türk insanının daha etkin olması hem Gagauzların hem de bölge üzerinde Rus etkisini dengeleme amacını güden Moldova’nın da beklentisi.
Daha fazla gidelim, gelelim ki Gaguzya orada uzakta kalmasın.
