Mevlânâ’nın Anadolu’da etrafına Moğol propagandası yapan, Anadolu’daki Moğol işgaline zemin hazırlayan ve bu doğrultuda Moğol yanlısı Selçuklu yöneticilerini destekleyen, Moğol yanlılarını kayıran, bu uğurda gerektiğinde adam öldürtüp servet yağmalatan biri olarak sunulmaya çalışılmasıyla ilgili kimi zaman gündeme getirilen İddialar ne garabet bir durum olmasının yanında Mevlana’ya bühtan etmek onu anlamamaktır.
Mevlana'nın Anadolu'da etrafına Moğol propagandası yapan, Anadolu'daki Moğol işgaline zemin hazırlayan ve bu doğrultuda Moğol yanlısı Selçuklu yöneticilerini destekleyen, Moğol yanlılarını kayıran, bu uğurda gerektiğinde adam öldürtüp servet yağmalatan biri olarak sunulmaya çalışılmasıyla ilgili kimi zaman gündeme getirilen İddialar ne garabet bir durum olmasının yanında Mevlana'ya bühtan etmek onu anlamamaktır.
Mesajı, asırlardır İslam dünyasını ve yaklaşık iki asırdan beri Batı dünyasını da saran, insana ve onun hakikatine dair söyledikleriyle insanlığın ortak bir değeri haline gelen Mevlana hakkında anılan türden iddiaların sıhhatinin incelenmesi, onun tarihsel boyutunun ve mesajının doğru anlaşılmasına da katkıda bulunacağı kanaatindeyiz. Mevlana'nın, bu tür entrikalar içinde olduğunun iddia edilmesi şüphesiz Mevlana'yı anlama açısından da önem arz etmektedir. Önemli bir tarihi şahsiyeti sosyal ve siyasi çevresinden bağımsız ele alarak değerlendirmenin, birkaç karesi görülen filmin reklam kesitini seyr edip senaryo tahminlerine benzediğini hatırlatalım. Mevlana'nın Moğol propagandası yaptığı yönündeki bir iddiada şöyle denilmektedir: 'Mevlana'nın sohbet meclislerinde Moğolların müşrik oldukları söz konusu edildiğinde Mevlana'da Moğolların müşrik olmadığını etrafına telkine çalışmaktadır (Fihi Ma Fîh, Terc. s. 101-102.) Cengiz Hanın Lahûtî bir şahsiyet olduğunu savunmakta (Menakibu'l-arifin c.I, s. 259. Tercümesinde, s. 284), Moğolların oruç tuttuklarına, hatta atlarına bile Oruç tutturduklarına etrafındakileri inandırmaya çalışmaktadır (Aynı eser, I, 219, Tercümesinde, s. 243) ayrıca garabet ve birbirinden kopuk ve kitaplardan tercümelerden çıkarılan bölümleri veya maksatlı olarak alınmayan kısımları da sizin anlayışınıza havale ediyorum.
Öncelikle yukarıdaki iddiaya mesnet teşkil ettiği söylenen Fihi Ma Fîh 'teki rivayeti ele alalım. Birisi Mevlana'nın sohbet meclisinde Moğolların büyük bir güç haline gelme sürecini kast ederek şöyle der: 'Moğolların, buraya gelmeden önce giyecek bir şeyleri yoktu. Binek hayvanları öküzdü. Silahları odundandı. Şimdi ise haşmet ve azamet sahibi oldular, karınları doydu. En güzel Arap atları ve en iyi silahlar onların elinde bulunuyor.' Dönemin tarihçilerinin 'Henüz istila etmedikleri ülkelerde herkes gecelerini, ya oraya da gelirlerse diye, korku içinde geçiriyor' dedikleri dönemin süper gücü Moğolların nasıl böyle bir güç haline geldiklerine ilişkin Moğolların yükseliş eğiliminden bahsedilip bunun nedenleri üzerinde tartışılırken Mevlana, Moğolların bu yükselişini ve gücünü tasavvufî bir perspektifle yorumlar. Bir medeniyetin güçlenmesiyle o toplumun uğradığı mağduriyet ve hak ihlalleri arasında bir bağ kuran Mevlana, manevi sebeplere de atıfta bulunarak genel kanının aksine sadece tahakküme dayanan güç ile bir toplumun gerçek kudreti arasında her zaman doğru orantı kurulmasının yanlışlığını ifade eder. Ve yukarıdaki söz üzerine şöyle der: 'Onların (Moğolların) gönülleri kırık ve kuvvetleri yokken, Allah yalvarmalarını kabul ederek onlara yardım etti. Şimdi ise bu kadar ihtişam ve kuvvetli oldukları şu anda, halkların bu fakirliği ve zayıflığı, Yüce Allah'ın onları yok etmesine yol açacaktır. Böylece dünyayı zaptetmelerinin kendi kuvvetlerinin karşılığı olmayıp, Hakk'ın inayeti ve yardımı ile olduğunu anlayabilsinler diye Hak Teala böyle yapar. Onlar önce insanlardan uzak, fakir, çırılçıplak ve acınacak bir halde, sahrada yaşarlarken, onlardan bazıları ticaret yapmak için Harezm vilayetine geliyorlardı. Harezm Şah bunu engelleyerek, tüccarların öldürülmesini emrediyordu. Tatarlar, padişahlarının yanlarına dert yanmağa giderek 'Mahvolduk' dediler. Padişahları da on günlük izin isteyerek bir mağaranın kovuğuna gidip orada tam bir vecd içinde ibadet ederek Tanrı 'ya yalvardı. Tanrı 'dan 'Senin dileğini, yalvarışlarını kabul ettim. Dışarı çık. Her nereye gidersen, muzaffer ol! ' diye bir ses erişti. Bu şekilde Hak buyruğuyla yola çıktıklarından, karşılarında bulunanları yendiler ve bütün yeryüzünü kapladılar. 'Mevlana'nın Moğolların güçlenip gelişmelerini manevi bir yoruma tabi tuttuğu bu rivayet aynı zamanda Moğolları imparatorluk haline getiren Cengiz Han dönemine ilişkin tarihi bilgilerle de uyum arz etmektedir.(Osman Nuri KÜÇÜK Arş. Gör. Erciyes Ü. İlahiyat Fakültesi)
