Kafkaslar’da Osmanlı hakimiyeti mücadelesi-4
Bolşevik İhtilali ve Sonrası
Rus halkı, köylü ve işçilerden meydana geliyor fakat ülkenin ekonomik imkanlarından yeterince yararlanamıyorlardı. 1905 yılında ilk ihtilal yapıldı. Çar, oluşan tepkileri azaltmak için DUMA isimli meclisi açtı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında ekonomi kötüleşince halk rejime karşı olan tepkilerini artırdı. Bunun üzerine Mart 1917 yılında Çar tahttan çekildi ve geçici hükümet kuruldu. Lenin önderliğindeki Bolşevikler “barış, ekmek ve toprak” sloganıyla, Menşeviklere darbe yaparak 26 Ekim 1917 yılında yönetimi ele geçirdiler. Yeni hükümet, çöken ekonomiyi düzeltmek için 3 Mart 1918 yılında Brest-Litowsk Antlaşması ile Birinci Dünya Savaşı’ndan çekildi.
Sovyetlerin güçsüz oldukları 1917-1939 yıllarında barışı savundular ve bu dönemde ideolojisini yaymaya çalıştılar. Stalin Dönemi’nde kolektif devlet çiftlikleri olan kolhozlar kuruldu. Stalin Dönemi’ndeki uygulamalar Türkler üzerinde hayal kırıklığı oluşturdu. Sovyet baskısı tüm Türkistan’da yayıldı.
1917-1935 yılları, Rusya’da devrimin yaşandığı ve Türkistan Türklerinin Ruslara karşı direnişe geçmeye başladığı yıllardır. Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı’nda Türkleri orduya almak istemesi üzerine Temmuz 1916 yılında “Çar ve Ruslar defolun, Müslümanlara hürriyet” sloganı ile Millî İstiklal Ayaklanması başladı.
Bolşevikler, Lenin önderliğinde Çarlık rejimini yıkıp yerine Komünist bir rejim kurdular. Lenin’in Türkistan siyasetinin temeli “böl, yönet” şeklinde özetlenebilir. 22 Kasım 1917 yılında Taşkent’i alan Sovyetler, bölgede Türkistan Sovyet Komiserliğini kurdular. 1918’de Türkistan otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Anayasası kabul edildi. 1920 yılında bölge tamamen Sovyetlerin eline geçmiş oldu.
Türkistan’da Alaş Ordacılar, Ceditçiler ve Reformcu aydınlar harekete geçtiler. 1916 yılında başlayan ve 1918 yılında Fergana Vadisi’ne yayılan isyan Basmacı komutanlarından Şir Muhammed Beg: “Türkistan Türkistanlılarındır. Türkistan’dan yabancı boyunduruğunu kovacağız” sloganıyla bir Türkistan Millî Mücadelesine dönüştü. Bu millî mücadele Harezm, Buhara ve Fergana bölgeleri olmak üzere üç merkezden yürütüldü.
Mehmet Emin Resulzade’nin Mücadeleleri
1901 yılında “Millî Azatlık Hareketi” adıyla başlatılan millî direniş başarısızı oldu. 1911 yılında Mehmet Emin Resulzade öncülüğünde “Musavat” partisi kuruldu. Bu parti ile Azerbaycan milli mücadelesinin siyasi yönü ortaya çıkmıştır. Azerbaycan’ın üç ideali, “Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmak” olmuştur. Bu idealleri renklerle sembolize etmiş ve böylece Azerbaycan bayrağının üç temel rengi oluşmuştur.
Mehmet Emin Resulzade’nin önderliğinde Millî Azerbaycan Şurası’nda 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'ni kurdu. Türk tarihinde Cumhuriyet rejimini benimseyen ilk devlettir. Azerbaycan’ı ilk tanıyan Osmanlı Devleti olmuştur.
Bunun üzerine Ermeniler, 1918’de Bakü’yü alarak, burada büyük bir katliam gerçekleştirdiler. Azerbaycan’ın yardım istemesi üzerine Enver Paşa’nın talimatı ile kardeşi Nuri Paşa komutasında 15 bin kişilik Kafkas İslam Ordusu 15 Eylül 1918’de Bakü’yü kurtardı.
Mondros Mütarekesi’nden sonra Osmanlı kuvvetleri anlaşma gereği Azerbaycan’dan çekildiler. Osmanlı kuvvetlerinin çekilmesinin ardından bölgeyi İngiliz kuvvetleri işgal etmiştir (Kasım 1919). Ruslar, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasını kabullenememişlerdir. Azerbaycan’ın başkenti Bakü’yü Anadolu’daki Türklerin istiklal mücadelesine destek veriyor bahanesi ile işgal etmişlerdir (27 Nisan 1920). Ardından “Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti” kurulmuş, Azerbaycan, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin 15 cumhuriyetinden birisi hâline gelmiştir.
- Emin Resulzade, Moskova’ya götürülerek hapse atılmış, 1922’de Türkiye’ye göç etmiştir. 30 Ağustos 1991'de SSCB’nin dağılmasıyla bağımsızlığını yeniden elde etmiştir.
