Milliyetçiliğin ve sömürgeciliğin zemin hazırladığı Birinci Dünya Savaşı, özellikle Avrupa ve Orta Doğu'da haritaların şekillenmesine neden olurken savaşın sonuçları, İkinci Dünya Savaşı için ortam oluşturdu.
Birinci Dünya Savaşı'na giden yolu, savaş sırasındaki gelişmeleri ve savaşın sonuçlarıyla ilgili bilgileri sizler için derledik.
Sırp milliyetçisi genç Gavrilo Princip'ın 28 Haziran 1914'te Saraybosna'da Avusturya-Macaristan veliahtı Franz Ferdinand ve eşi Sophie'yi öldürmesi, Birinci Dünya Savaşı'nı başlatan adım oldu.
Suikast sonrasında 28 Temmuz 1914'te Avusturya-Macaristan'ın Sırbistan'a savaş açmasının ardından çatışmanın ilerleyen günlerinde Rusya Sırbistan'a, Almanya da Avusturya-Macaristan'a desteğini açıkladı.
Almanya'nın Fransa ve Belçika'ya savaş açmasıyla İngiltere ve sonrasında Japonya, Almanya'ya karşı savaş ilan etti.
İtilaf Devletleri ve İttifak Devletleri olmak üzere iki grup arasında yapılan Birinci Dünya Savaşı, tarihe "ilk küresel savaş" olarak geçti. Silahların tahrip gücünün üst düzeye çıkmasıyla bilinen savaş, 40 ülkenin ve kolonilerin katılımıyla 4 yıl sürdü.
İtilaf Devletleri safında İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya, Romanya, Kanada, Japonya ve ABD gibi ülkeler yer alırken İttifak Devletleri tarafında Almanya, Avusturya-Macaristan, Bulgaristan ve Osmanlı Devleti savaştı.
Savaş, "Ateşkes Günü" olarak da bilinen 11 Kasım 1918'de İtilaf Devletleri'nin galibiyetiyle sona erdi.
- BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NIN TEMEL NEDENLERİ
1789'da Fransız İhtilali'nin ardından milliyetçiliğin Avrupa'da yayılması ve İngiltere'de başlayan Sanayi Devrimi'nin neden olduğu sömürgecilik ve ham madde arayışı, savaşa zemin hazırladı.
Halihazırda iki Balkan savaşının ardından Rusya'nın bölgede yürüttüğü Panslavizm politikası ve Avusturya-Macaristan ile hakimiyet mücadelesi gerginliğe neden oluyordu.
Devletler, bu süreçte hızla silahlanırken Almanya ile Fransa arasındaki Alsas-Loren bölgesi gibi anlaşmazlıklar da Avrupa'da siyasi atmosferin gerilmesine sebebiyet verdi.
Ayrıca ülke içindeki siyasi birliklerini geç de olsa tamamlayan Almanya ve İtalya'nın bölgedeki güç dengesini değiştirmesi, savaşa giden sürece etki etti.
- SAVAŞ SIRASINDAKİ BAZI ÖNEMLİ OLAYLAR
Birinci Dünya Savaşı sırasında birçok önemli olay da meydana geldi. Bunlardan biri Osmanlı Devletinin, savaş başladığında tarafsızlığını ilan ederek kapitülasyonları kaldırması oldu.
Savaş sırasında Osmanlı Devletine sığınarak "Yavuz" ve "Midilli" isimlerini alan "Goeben" ve "Breslau" adlı Alman gemileri, Karadeniz'de devriye ve tatbikat amacıyla İstanbul Boğazı'ndan çıktı. Ardından bu gemilerin 1914'ün 29-30 Ekim gecesi Odessa ve Sivastopol'u bombalaması üzerine Rusya ve müttefikleri, art arda Osmanlı Devletine savaş ilan etti.
Böylece 30 Ekim 1914'te Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı'na İttifak Devletleri tarafında katılmış oldu.
Osmanlı orduları, savaşta yedi cephede mücadele ederken Kafkas ve Galiçya cephelerinde Ruslarla, Makedonya'da Yunanistan ve Fransa'yla, Çanakkale'de İngiltere, Fransa ve İtalya'yla, Filistin, Suriye ve Irak'ta da İngiltere ile savaştı.
Osmanlı Devletinin, İtilaf Devletlerinin Çanakkale ve İstanbul boğazlarını geçerek kendisini savaş dışı bırakmak amacıyla başlattığı Çanakkale Savaşı'nı kazanması, dünya tarihi ve savaşın gidişatında önemli yer edindi.
- RUSYA'DA REJİM DEĞİŞİMİ: BOLŞEVİK DEVRİMİ
Birinci Dünya Savaşı, Rusya'da ekonomik buhranlara yol açarken boğazların savaş nedeniyle kapalı olması sebebiyle ülkede ekonomik kriz daha da artmaya başladı.
1916 ve 1917 kışının çok sert geçmesi ve insanların temel ihtiyaçlara erişim sağlayamaması, bütün ülkeyi etkiledi. Savaş cephelerinde 1917'ye kadarki süreçte "Çarlık Rusya" önemli başarısızlıklarla karşı karşıya kaldı.
Uzun süredir çarlık rejimine karşı memnuniyetsizliğin de etkisiyle ortaya çıkan isyanın büyümesi, 1917'de "Şubat Devrimi" ile Çar Nikolay'ın tahttan inmesi ve "geçici hükümet"in kurulması, Rusya'da Romanov Hanedanı iktidarının sona ermesine neden oldu.
İlerleyen süreçte, 7 Kasım 1917'de Vladimir Lenin liderliğinde Bolşevikler, ülkede iktidara geldi. Çanakkale Savaşı, Bolşevik Devrimi'ne doğrudan etki etmese de Ruslara yardım gitmesini engelleyerek "devrimin" daha erken gerçekleşmesinin nedenlerinden biri oldu.
Rusya, Brest-Litovsk Antlaşması'yla Birinci Dünya Savaşı'ndan çekilirken ülkede iç savaş, bir süre daha devam etti.
- ABD'NİN SAVAŞA GİRMESİ
ABD, Kongrenin dönemin ABD Başkanı Woodrow Wilson'un savaş deklarasyonunu 6 Nisan 1917'de onaylamasıyla Almanya'ya savaş açarak Birinci Dünya Savaşı'na katıldı.
ABD'nin savaşa katılması, Birinci Dünya Savaşı'nda İtilaf Devletlerinin galibiyetine giden süreci hızlandırdı.
Savaşta ABD'nin asker kaybının 116 bin olduğu tahmin ediliyor.
- SAVAŞIN SONUÇLARI
Günde ortalama 6 bin kişinin yaşamını yitirdiği Birinci Dünya Savaşı'nda yaklaşık 10 milyon asker ve 7 milyona yakın sivilin hayatını kaybettiği, 21 milyon kişinin yaralandığı tahmin ediliyor.
65 milyon askerin seferber edildiği savaş, küresel boyutta ekonomik buhranlar ve değişimleri de tetiklemesinin yanı sıra kaybeden ülkelerin de ağır maddi kayıplara uğramasına neden oldu.
Avusturya-Macaristan, Osmanlı Devleti ve Rus Çarlığı gibi devletlerin yıkılmasına neden olan savaşın ardından Türkiye, Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan, Yugoslavya gibi ulus temelli devletler ortaya çıktı. Böylece Avrupa'nın da "siyasi haritası" değişti.
Orta Doğu'da da eski Osmanlı topraklarında bugünün Arap ve Körfez ülkeleri kuruldu.
Birinci Dünya Savaşı sonrasında bozulan düzeni yeniden tesis etmek ve bir daha büyük bir savaşın yaşanmaması için 10 Ocak 1920'de Milletler Cemiyeti kuruldu.
Savaşı kaybeden ve ağır anlaşmalara imza atmak zorunda kalan devletlerin memnuniyetsizliği ve ekonomik sorunlar, İkinci Dünya Savaşı'na zemin hazırladı. Bu süreçte İtalya'da Benito Mussolini liderliğinde faşizm, Almanya'da Adolf Hitler liderliğinde Nazizm gibi ideolojiler yükseldi.