“Batılılaşma” sorgulanabilse ya da reddedilebilse bile, “modernleşme” şüphesiz insanlığın ortak mülkiyetiydi. Eğer “modernleşme” sorgulansa bile o zaman “doğallaşma” her zaman başka bir şey olabilir. Bu alana daha derin bir temel getirilebilir, tartışmasız, herkes adına ortak olup; bu sebeple, modernleşmeye ve doğallaştırmaya teslim olmak, hiçbir zaman belirli bir emperyalizme boyun eğmek ya da bilinçli olarak bir kültürel modeli taklit etmek anlamına gelmiyordu.
'Batılılaşma' sorgulanabilse ya da reddedilebilse bile, 'modernleşme' şüphesiz insanlığın ortak mülkiyetiydi. Eğer 'modernleşme' sorgulansa bile o zaman 'doğallaşma' her zaman başka bir şey olabilir. Bu alana daha derin bir temel getirilebilir, tartışmasız, herkes adına ortak olup; bu sebeple, modernleşmeye ve doğallaştırmaya teslim olmak, hiçbir zaman belirli bir emperyalizme boyun eğmek ya da bilinçli olarak bir kültürel modeli taklit etmek anlamına gelmiyordu. Bunun yerine, aklın tanıdığı bir doğadan kaynaklanan birliğin yadsınamaz orijinal kaynağına yaklaşmak anlamına geliyordu. Çözüm her zaman paylaşılan dünyanın nesnel kökeniyle doğrudan bağlantı kurmak ve böylece birliğe yaklaşmak olmuştur. Gelişmişler; bilimi, teknolojiyi, piyasayı, demokrasiyi yaydıklarında, benimsediklerinde başka bir halka teslim olduklarını hissetmediler. Her türlü kültürel mirasla bağlarının kopması nedeniyle, doğanın az ya da çok dramatik çöküşüne işaret eden modernleşmeye, tartışmasız ve birleştirici doğaya teslim oldular. Sanki birçok kültürel temsilin beceriksizce resmettiği ekrandaki bir çatlaktan sonunda gerçekmiş gibi parlıyor. Ancak siyasetin bu barışçıl modernist versiyonunun küçük bir sorunu vardı: Doğa sadece büyüsünü kaybetmiş değil, aynı zamanda anlamsızdı! "Modernite" dediğimiz o tuhaf zamanların tüm paradoksu burada yatıyor. Geriye dönüp baktığımızda artık tarihin unsuru olarak değil, daha çok ermiş olan belirli bir tarihsel olayın giderek taraflı bir temsili olarak karşımıza çıkıyor. Zira doğa, birlik sağlama gibi doğrudan bir avantaja sahip olsa da savunucularının gözünde bile temelde herhangi bir anlamdan yoksun olmak gibi ciddi bir dezavantaja sahipti. Nesnel gerçekler, katı gerçeklikleriyle ne tadılabilir ne dokunulabilir ne de gerçekten insani bir anlam taşıyabilir. Modernistlerin kendisi de bu tuhaflığın tamamen farkındaydı, hatta bunu sadomazoşist bir sevinçle kabul ediyordu. "Büyük bilimsel keşifler," diye sevinçle ve ürpererek ilan ettiler. "Bizi küçük köyümüzden alıp, artık merkezinde bulunmadığımız buzlu bir evrenin korkutucu, sonsuz mekanlarına fırlatıyorlar." Ancak sonuçta bu bir tercih meselesi değildi: Modernleşme bizi tüm renkli iddiaların, tüm renkli kozmolojilerin ve muhteşem ritüelleri olan birçok yaşam formunun kaybının yasını tutmaya zorladı. Modernler şunu ilan etmeyi severdi: "Gözyaşlarımızı kurulayalım, sonunda büyüyelim! İnsanlık, efsanevi çocukluğunu geride bırakıp bilimin, teknolojinin ve piyasa ekonomisinin sert gerçekliğine doğru ilerliyor. Çok yazık ama durum böyle. Ya farklı kültürlerinize yapışırsınız ama o zaman çatışmalar hiç bitmez ya da ortak bir dünyada birliği ve katılımı kabul edersiniz ama o zaman bu dünya doğallaşır. Yapılacak hiçbir şey yok, sevin ya da bırakın." 20. yüzyıldaki dünya savaşlarının birçok metafizik kökeninden birinin, Batı'nın tüm çatışmaları bu tuhaf yolla yatıştırmaya çalışması gerçeğinde yatıp yatmadığı merak edilebilir. Tek bir ortak dünyaya atıfta bulundu. Modernleştiricilerin kendilerini modernleştirdikleriyle birlikte tutsak ettikleri ve şunu okuyan bu imkansız çifte açmazla parçalanan insan ne kadar huzur içinde yaşayabilir ki: Aklın tanıdığı doğa birleşir, ama bu anlaşmanın hiçbir anlamı yok mu?
Modernleşme cephesinin değişmez ilerleyişinin büyük bir avantajı vardı: "Biz" ve "onlar" arasındaki fark, büyük, radikal bir kopuş şeklinde stilize edilebilirdi. Sömürgecilik karşıtı ve post-kolonyalistlerin iddiaları ne olursa olsun, "etno-merkezcilik" terimi tanım gereği Batı'ya uygulanamaz, çünkü burada merkez herhangi bir kültürden değil doğadan oluşuyor. Etnosentrizm, -Descartes'a göre sağduyu gibi- dünyadaki en iyi dağıtılmış şey olsa bile; hatta tüm halklar ve uluslar, ticari ilişkiler, güç ilişkileri ve kaçınma stratejileri kurarken, kendilerini her zaman merkezde görüp diğerlerini merkeze koymuş olsalar bile… Çevrede, Batı'nın ve yalnızca Batı'nın bu kaderden kaçınabileceğine inanılıyor. Lévi-Strauss'un sık sık tekrarladığı gibi, herkes en azından halk olarak birbiriyle temel bir eşitliği sürdürürken, modernistler adına durum asla böyle olmadı: Diğerleri, "halklar" ve "kültürlerdi" ama Roy Wagner'in belirttiği gibi Batılılar, bir kültürün yalnızca "yarısı" olarak görülüyordu.
Tarihte ilk kez Batı tek başına, herhangi bir etnik gruba dayanmaksızın yadsınamaz merkez konumunu üstlenebildi. Aslında 'onlar' ve 'biz' ayrımını mümkün kılan da tam da bu oldu. Kendi kültürlerinin dar zindanlarında sıkışıp kalan, doğanın birleştirici ilkelerini kavrayamayan bizlerle, az çok farklı kültürel özellikler taşıyan ama gizli gücü, doğanın yavaş yavaş aşınması sayesinde gizli olan bizler arasında…
Evrenselliğin temel kayasına, doğanın sert çekirdeğine, tüm tarihin üzerinde gerçekleştiği arka plana ulaşmak adına bilim, teknoloji ve ekonomi... Modernleşen Batı, 'oran merkezli' veya 'doğal merkezci' olabilir, ancak hiçbir siyasi oluşum bundan daha az etnik merkezli olmamıştır.
Batı'nın gerçekten takdire şayan bir cömertlikle, hangi etnik gruptan gelirse gelsin, herkese kendileri gibi evrensel olma şansını vermesi nedeniyle gün be gün, bu daha da belirginleşiyor...
Bilimsel nesnellik, teknik verimlilik ve ekonomik fayda sayesinde herkes dahil edilebilirdi. Ataları olmayan bu vatan, ritüelleri olmayan bu etnik grup, sınırları olmayan bu toprak, birleştirici doğanın sıkı eleştiri ve rasyonel tartışma çalışmasıyla erişilebildiği bu akıl alanı… Ancak bu varoluşun anlamı sonuçta çözümsüz kaldı. Zira insan bu anavatana babasız ve annesiz ne kadar çok ait olursa, ait olmanın anlamı da o kadar az olur: tüm dünyada genel insan adına telaşlı bir arayışı tetikleyen ve sonunda bulunduğunda yalnızca varoluş için bir neden sunan garip bir paradoks…
Umutsuzluk, çünkü onun salt doğa olduğunu bir kez daha kanıtladı: hayvansal, biyofiziksel, genetik, sinirsel; en iyi ihtimalle sosyobiyolojik bir Darwinci makinesi…
Bir yanda birleştirici ama anlamsız bir doğa ile diğer yanda artık nesnel gerçekliğe hükmetme hakkına sahip olmayan, anlamla aşırı yüklenmiş kültürler arasında çelişki vardı. Çelişkiyi çözümlemese bile azaltmak için, "kültür" teriminin kutsanması tavsiye edildi. Kültürlere saygı gösterilmeye, korunmaya, saygı gösterilmeye, yeniden icat edilmeye, hatta bazen yoktan var edilmeye başlandı. Ancak kültür kavramının ilişkisel olduğu unutulmamalıdır: Etnik gruplar lahana ve şalgamla aynı ontolojik kategoriye ait değildir. Kültür, başkalarıyla ilişki kurmanın olası yollarından yalnızca biridir, ötekiliğe dair bir bakış açısıdır ve kesinlikle tek yol değildir.
Çok kültürlülük, tek doğacılık olarak adlandırılabilecek unsurun yalnızca diğer yüzüdür. Cömert bir entelektüel açıklık izlenimi verse de halkların kültür biçiminde varlıklarını korumak için ödemek zorunda kaldıkları bedeli unutmamak gerekir. "Anlamınız olabilir" deniyordu onlara, "ama artık gerçekliğiniz yok ya da eğer gerçekliğiniz varsa, bu yalnızca sizden kaçan ama sizin elinizden kaçan bir dünyayla ilgili yalnızca sembolik, öznel, kolektif, ideolojik fikirler biçimindedir", yakalama yeteneğini objektif olarak kabul ediyoruz. Sakın yanılmayın; her ne kadar kendi kültürünüze sahip çıkma hakkına sahip olsanız da diğer herkes adına aynı hakka sahip olup, tüm kültürlere bizim tarafımızdan eşit değer verilmektedir." Bu saygı ve tam kayıtsızlık karışımında, Dona Haraway'in haklı olarak eleştirdiği kültürel göreceliliğin ikiyüzlü küçümsemesini görebiliriz. Kültürel rölativistlerin gözünde bu kültürel farklılıklar zaten pek bir fark yaratmaz; çünkü doğa, ortaya çıkan nefis ürünler kadar büyüleyici ve anlamlı olmasa da doğa inkar edilemez ve gerekli yasalar aracılığıyla gerçekliği birleştirmeye devam eder. Dünyanın her yerinde insani kaprisler ve keyfi kategoriler üretiyor.
Durumu modernleşmenin zirvesinde ortaya çıktığı şekliyle özetleyelim: a) kendi sembolik temsillerine kapılan bazı insanlar ne düşünmek isterse istesin, zaten birleşik bir doğal dünyaya ayrıcalıklı erişime sahiptik; b) yalnızca Batı etnik merkezci değildi, bu ortak dünyadan kaçmanın birçok yoluna hem tetikte hem dehşete düşmüş, hoşgörülü, kibirli ve ilgili bir bakışla bakıyordu; c) buna ek olarak, hepsi karşılaştırılabilir ve hepsi kültürden bağımsız bilim adamlarının, mühendislerin, iktisatçıların ve demokratların gözetiminde olan ortak doğal gerçekliğin inşasından eşit derecede özgür olan birçok kültürün zengin çeşitliliğinden faydalanabildik; d) İlave olarak bize bir tür barış teklifi teklif edildi.
Gerçek bir çatışmanın, gerçek savaşların, gerçeklik savaşlarının olamayacağını varsayıyordu. Dünyalar asla tartışmaya açık değildi. Sadece tek dünyanın birçok sembolik temsili vardı. Birlik zaten sağlanmıştı. Dozdaki evrensel nitelikteki genel bir artış, anında anlaşmaya varacaktır. e) Bu evrensel doğanın insani bir anlamı olmadığından, gerçeklerin ve mantığın sert dünyasını değerler, tutkularla güzelleştirmek, zenginleştirmek ve süslemek için kültürel muhafazakarlık nihayetinde vazgeçilmezdi - tabii ki bu kültürlerin hiçbirinde ontolojik bir unsur yoksa…
Voilà, birkaç kelimeyle, tek doğacılık ile çok kültürlülük arasındaki ittifakın bize önerdiği, artık yok olan dünyada; 'Bir dünya bizimdir, birçok dünya sizindir; ve eğer anlaşmazlıklarınız çok gürültülü hale gelirse, sert gerçeklik dünyası anlaşmazlıklarınızı yatıştırmaya gelecektir.' Savaşın varlığını asla kabul etmeyen ilk dünya olan garip bir barış teklifi!
