93 HARBİ SONRASI KAYBEDİLEN KAZANILAN TOPRAKLAR VE DİĞER GELİŞMELER
Osmanlı devleti Rusya ile yaptığı 93 harbi sonrası çok ağır bir yenilgi almış.Çok büyük toprak kaybetmiş ,İngiltere nin yardımıyla Rus ordusunun İstanbul a girişi durdurulmuş .Gene İngiltere nin diplomatik yardımıyla kaybettiği toprakların bir kısmını geri almıştır.93 Harbinin ekonomik faturasıda çok ağır oldu.Osmanlı devletine çok ağır savaş tazminatı kesildi .Sultan 2. Abdülhamit 33 yıl süren saltanatı boyunca bu tazminatı aylık taksitler halinde ödedi .Rusya elde ettiği zaferi anıtlaştırdı. Ayestafanos ( Yeşilköy ) e büyük bir anıt dikti .Bu anıtı 1. Dünya savaşına girerken 1914 yılında Türk ordusu dinamitle filme çekerek yıktı.Bu makalede savaşın nasıl çıktığını sonuçlarını aktarmaya çalışacağım .
Öncelikle neden 93 harbi dendiğini yazayım .Rumi takvime göre 1293 tarihine denk geldiği için 93 harbi denmiştir .Miladi takvime göre 1877 \ 1878yılları arasında olmuş yaklaşık 1 sene sürmüştür .2 mayıs 1876 yılında Tuna vilayetinde büyük bir isyan başladı.İsyanın hamisi Rusya idi.55 Bulgar köyünden seçilen gönüllüler silahlandırıldı.Türk köyleri basıldı .Başlangıçta 1000 Türk akla hayale gelmez vahşi yöntemlerle katlettiler.Müşir Abdülkerim Abdi paşa 2 tümen askerle 39 gün süren çarpışmada 4500 asi milisi yok etti.Gizli bir el bir anda Avrupa basınına Türk ordusu binlerce masum Bulgar vatandaşını öldürdü diye haberleri gazetelere servis etti.Haberin etkisi büyük oldu.Yalan habere inanan milyonlarca insan şiddetli bir Türk düşmanlığı akımının başlamasına sebep oldu .6 Mayıs 1876 tarihinde Selanik kentinde bulunan Almanya ve Fransa konsolosları Provoke edilen halk tarafından linç edildiler.Osmanlı devletine yoğun şekilde başlatılan diplomatik baskı sonrası olaylara karışan 6 kişi asılarak idam edildi .Selanik valisi Baytar Mehmet Refet paşa azledildi.Olaylar yatıştıralamadan 30 mayıs 1876 da sultan Abdülaziz karanlık eller tarafından tahttan indirildi.5 gün sonrada sultan hunharca öldürüldü.Onun yerine yeğeni veliaht şehzade 5. Murat tahtta geçirildi.Sultan Abdülaziz in tahttan indirilmesi boşuna değildi kısa süren saltanatı döneminde ,donanmayı İngiltere den sonra dünyada 2. Sıraya yerleştirmişti.Piyade gücüne Amerika dan yeni etkili modern silahlar getirtti.Henry Martini ve Wichester tüfekler özellikle Balkanlarda bulunan ordulara dağıtıldı.Abdülaziz bir Rusya taarruzunu düşünmüş ve orduyu çok kısa sürede güçlendirmişti .Lakin saray içindeki satılık, dünyevi hevesler peşinde koşan bir avuç devlet adamı bunu göremedi .
5.Murat ın saltanatı 93 gün sürdü. Gecici bir akıl hastalığına yakalanan sultan tahttan indirilip, yerine veliaht şehzade Abdülhamit Efendi 31 ağustos 1876 tarihinde tahtta geçirildi.Balkanlardaki isyan artarak devam ediyordu Sırbistan ve Karadağ prenslikleri isyan etti.İsyancılarda Rus silahları vardı başlarında Rus generali Çernayef vardı .29 ekim 1876 da Osman paşa ordusuyla isyancıların üzerine yürüdü .Aleksinaç meydan savaşında Osmanlı ordusu asileri yok etti.Ordu Belgrad üzerine yürüyünce Rus Çarı İstanbul a ültimatom verdi.Bunun üzerine 2 aylık mütareke imzalandı .Ordu durduruldu .
20 Aralık 1876 tarihinde Lord Salisbury sultan 2. Abdülhamit le bir araya geldi .Lord savaşı önlemek için bazı fedakarlıklar yapılmasını tavsiye etti. Sultan da savaşı istemiyordu .Fakat Mithat paşa ve bazı devlet adamları savaş yanlısıydı .Onlar savaş sırasında İngiltere nin yardım edeceğini düşünüyorlardı .Kırım savaşında olduğu gibi Avrupa lı müttefiklerin yardımıyla zaferi hayal ediyorlardı.Sadrazam Mithat paşanın kışkırttığı medrerese öğrencileri İstanbul da savaş savaş diye bağırarak eylem yaptılar .Lord Salisbury Sadrazama bir mektup yazarak olayın ciddiyetini anlatmaya çalışsada Mithat paşa mektubu dikkate almadı.Hala savaşa gireriz İngiltere bize yardım eder görüşünü muhafaza ediyordu .Aslında elinde bir teminatıda yoktu.
23 aralık 1876 tarihinde İstanbul da Tersane konferansı toplandı .Konferans delegeleri 29 gün içinde 9 kez bir araya geldiler.Konferansa katılan devletler 2 şer delege ile temsil edildiler.Konferansa Osmanlı devleti.İngiltere ,Fransa,Avusturya-Maceristan-Rusya ,İtalya ,Almanya katıldı.Konferansta İngiltere nin Hindistan valisi Lord Salisbury İngiltere delegelerinden biriydi .Türk dostu ve Rus düşmanı olan bu zat Rusya ve Osmanlı devleti arasında bir savaşın olmaması için çok çaba harcadı.Üstelik İngiltere böyle bir savaşta Osmanlı devletinin yanında yer almayacağını açık açık söylüyordu.
Rus çarı Nikşik kazasının Karadağ prensliğine bırakılması halinde savaşı durdurabileceğini ilan etti.Talep red edildi .Bunu üzerine Rusya Osmanlı devletine harp ilan etti.Osmanlı devleti savunma savaşı yapmış ,batıda Balkan ve Doğu Anadolu da Kafkas cephelerinde savaşmıştır.Yaklaşık 1 sene süren savaşı Osmanlı devleti kaybetmiş .Rus ordusu İstanbul a dayanmıştır .İstanbul un işgal edilmesi tehlikesine karşı Sultan 2. Abdülhamit İngiltere kraliçesi Viktorya ya telgraf çekip yardım istemiştir.Yardım talebine olumlu yanıt veren kraliçe donanmayı İstanbul a yollayıp Rusya ya gözdağı vermiş .Rus ordusu Yeşiköy de ilerlemeyi durdurmuştur.
Savaş sonrası Ayestafanos antlaşması imzalandı .Bu anlaşmanın şartları Osmanlı devleti bakımından oldukça ağırdır.Antlaşma imzalansada yürürlüğe girmemiştir.
1-Sırbistan, Karadağ ve Romanya tam bağımsızlık kazanacak ve sınırları genişletilecek.
2-Büyük bir Bulgaristan Prensliği kurulacak, prensliğin sınırları Tuna'dan Ege'ye, Trakya'dan Arnavutluk'a uzanacak.
3-Bosna-Hersek'e iç işlerinde bağımsızlık verilecek.
4-Kars, Ardahan, Artvin, Batum, Doğubayazıt ve Eleşkirt Rusya'ya verilecek.
5-Teselya Yunanistan'a bırakılacak.
6-Girit ve Ermenistan'da ıslahat yapılacak.
7-Osmanlı Devleti Rusya'ya 1 milyar 400 bin ruble savaş tazminatı ödeyecek.
Osmanlı devleti bu anlaşmaya itiraz etti .Dönemin süper güçü İngiltere yi Sultan 2. Abdülhamit sürekli kışkırtarak ikna etmeyi başardı. 13 Haziran 1878'de Almanya İmparatorluk Şansölyesi Prens Bismark'ın başkanlığında Berlin'de, Osmanlı, Rusya, İngiltere, Almanya, Fransa, Avusturya-Macaristan ve İtalya'nın katılımıyla bir kongre toplandı. Osmanlı İmparatorluğu'nu temsilen Nafıa Nazırı Karatodori Paşa, Müşir Mehmet Ali Paşa ve Berlin büyükelçisi Sadullah Bey gönderilmiştir. Diğer devletleri de başbakanları ve dış işleri bakanları temsil etmekteydi.13 temmuz 1878 tarihinde Berlin de yeni bir anlaşma imzalandı.
BERLİN ANTLAŞMASI SONUÇLARI
Osmanlı İmparatorluğu kendisine tabi olan Sırbistan, Bulgaristan, Romanya ve Karadağ'ın kendi başlarına birer prenslik olmalarını kabul etmiştir. Doğu Rumeli vilayeti kurulmuş ve Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı ancak çeşitli imtiyazlara sahip olmuşlardır.
Bosna-Hersek imtiyazlı vilayet haline geldi.
Doğu Rumeli imtiyazlı vilayet haline geldi.
Bulgaristan Prensliği kuruldu.
Kıbrıs Sancağı 49 yıllığına askeri üs kurması karşılığında İngiltere'ye kiralandı.
Niş Sancağı Sırbistan'a bırakıldı.
Teselya Sancağı Yunanistan'a (1881)de bırakıldı.
Kars, Batum, Artvin ve Ardahan sancakları Rusya'ya bırakıldı.
Dobruca Sancağı Romanya'ya bırakıldı.
Bunların dışında birkaç kaza Karadağ'a bırakıldı.
Van'ın doğusundaki Kotur yöresi İran'a verildi.
Girit, Doğu Beyazıt ve Eleşkirt Osmanlı Devleti'ne bırakıldı.
Berlin Antlaşması, Karlofça Antlaşması'nın ardında Balkanlar'daki Osmanlı varlığının yok edilmesi yolundaki ikinci büyük adımdır. Ancak Ayastefanos Antlaşması'nın aksine Osmanlı devleti İngiltere sayesinde 35 yıl daha Balkanlar'da kalmasını sağlamıştır.
Rusya, Ayastefanos ile elde ettiği birçok haktan mahrum olmuştur. Özellikle Balkanlar konusunda düş kırıklığına uğramıştır.
Antlaşmadan en çok faydalananlar yeni kurulan prenslikler ve İngiltere olmuştur.
Tuna Nehri üzerindeki Adakale'nin ismi Berlin Antlaşması'nda geçmediği için bu ada Osmanlı yönetiminde kaldı.
Antlaşma, Osmanlı Devleti tarafından terk edilen topraklarda kalan Müslüman nüfusunun haklarına halel getirilmesine karşı etkili bir yaptırım öngörmediği için, 93 Harbi ile başlamış bulunan göç dalgası düzenli olarak devam etti.1 milyon civarı mülteci Anadolu ya geldi.
Antlaşma, Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğünün güvence altına alındığı Paris Antlaşması'ndaki anlayışın terk edildiğini açık bir şekilde gösterdi. Antlaşmada görülen toprak kayıpları Antlaşmadan sonra da devam etti. 1881'de Fransa Tunus'u, 1882'de İngiltere Mısır ve Sudan'ı, 1885'te Bulgaristan Doğu Rumeli'yi; aynı yıl İtalya da Habeşistan Eyaleti'ni işgal etti.
Özellikle son yıllarda sürekli yinelenen 2. Abdülhamit 1 karış toprak kaybetmedi iddası tamamen yanlıştır.Abdülhamit dönemi kaybedilen toprak miktarı çok büyüktür .Sadece 93 harbi sonrası kaybedilen toprak yüzölçümü 237.298 kilometrekare dir .93 Harbi sonrası Osmanlı devletide ekonomik olarak çok büyük darbe yedi. Osmanlı devleti Rusya ya 802 milyon 500 bin altın Frank tazminat ödeyecek .Bu tazminat 350 bin altın Frank lık taksitler halinde ödenecekti. Tazminatın ödenmesi 2. Abdülhamit in saltanatı boyunca devam etmiştir .Ruslar Ayestefenos ta Babıali ye 1 milyar 410 milyon Ruble tazminatı kabul ettirmişlerdi . Bu rakam 245 milyon Osmanlı altın lirasına denk geliyordu Berlin antlaşmasında bu tazminatı İngiltere nin baskısıyla 310 milyon Ruble ye indirmiştir .Osmanlı devleti bu ağır tazminatı ödeyebilmek için ,halktan 10 ar ve 20 şer kuruş yardım toplamıştır .Yapılan yardım sonrası vatandaşa 10 ar ve 20 şer kuruşluk makbuzlar verilmiştir.10 ve 20 kuruşluk rakamlar günümüz için küçük gelebilir ,ama o dönem müthiş bir paraydı. Şahsi arşivimden bir makbuz fotorafını makaleye ekliyorum .Savaş sonrası Ruslar 2 büyük anıt diktiler.1. Anıt İstanbul Yeşilköy e dikildi .2. Anıt Kars a dikildi .Yeşilköy deki anıt 1914 yılında .Kars taki anıtta 1918 yılında Türk ordusu tarafından yıkılmıştır.
93 Harbi sonrası devletin halktan topladığı bağış sonrası verilen 20 kuruşluk makbuz .20 kuruş o dönem muazzam bir para .Makbuz daki 4 satır yazıda şunlar yazıyor 20 Kuruş. Gavâil-i hâzıradan [yaşadığımız savaş ortamından] dolayı Devlet-i Aliyye'nin mesârifât-ı fevkaladesiçün [olağanüstü masrafları için] Memâlik-i Şâhânede mutavattın [yerleşik] ahalinin on beş yaşından yukarı her bir nüfus-i zükûrundan [erkek nüfusundan] bir defalık olmak üzere alınan iâne-yi umumiyenin [genel yardımın] yirmi kuruşluk makbuz senedidir.Makbuzlar ince yeşil kağıda 10 ar ve 20 şer kuruş olarak basılmıştır. Maliye Nezareti 1293. Özgür Sanal koleksiyonu.
Ayestafanos antlaşması Türk ve Rus delegeler imza atarken
İstanbul Yeşilköy de Ayestafanos antlaşmasının imzalandığı tarihi konak
Berlin antlaşması sağ tarafta Türk delegeler
93 Harbi sonrası Osmanlı devletinden koparılan topraklar .Kırmızılar kaybedilenleri yeşiller Berlin antlaşması sonrası kazanılanları göstermektedir.
Kars ta Rusların diktiği zafer abidesinin açılış töreni .Kars ta Rus işgali 40 sene sürmüştür .Anıt 1918 de Türk ordusunun Kars a girişiyle yıkılmıştır .
93 Harbi sonrası Rusların İstanbul Yeşilköy e diktikleri Ayestafanos zafer abidesi .Abide aynı zamanda bir kilise idi ve kendi muhafız mangası ve din görevlileri vardı.Abide etrafında 93 harbinde ölen 4000 civarı Rus askerininde mezarları bulunmaktaydı.Osmanlı devleti Rus ordusunun savaş sırasında konakladığı Ayastefanos’ta Barutçubaşı ailesine ait arazinin satın alınmasına izin verildi.Satın alınan arazide Ruslar kale görünümlü bir çevre duvarı ve kademelenerek yükselen kulemsi mimaride anıt yaptılar. Klasik Rus üslubundaki anıtın inşaatı 3 yıl sürdü. Tasarımı Rus mimar Bozarov’a ait olan anıtın iç dekorasyonunda St. Petersburg Akademisi’nden resim sanatçıları görev aldı. Anıt 3 yıllık bir inşaat süresinin ardından 18 Aralık 1898’de, Rus Çarının kuzeni Grandük Nikola Nikolayeviç, Fener Rum Patriği ve Osmanlı devlet görevlilerinin hazır bulunduğu bir tören ile açıldı.Bu abide 1914 yılında Türk askeri tarafından dinamitle yıkılarak yok edilmiştir.2012 yılında Rusya devlet başkanı Putin ziyaretinde anıtın aynı yere tekrar inşa edilmesi konusunda anlaşılmış.Karşılıklı anlaşma içinde Rusya daki Türk şehitliklerinin tamir edilmesi ve Yeşilköy anıtının yapımı konusunda anlaşılmıştı.Fakat aradan geçen süre içinde henüz bir adım atılmadı.
